Ek het kleintyd enigiets gelees waarop my hande kon lê. Gunstelinge wat ek uit my laerskooldae onthou, sluit Marius se merkwaardige medisyne (Roald Dahl), Leandie en die wonderklimtol (Erna Moller) en CJ Langenhoven se spookstories in. Ek het vroeg ook Engels begin lees en dit het gehelp om hierdie Afrikaanse plaasseun wat in die Boland grootgeword het, vandag tweetalig te maak.

Storiewerf was nog altyd een van my gunsteling webwerwe. Ek het nogal baie geput uit die Skryfgeheime aan die begin van my skryfloopbaan. Ek onthou dat ons destyds slegs ’n Telkom “dail-up” internetverbinding gehad het, en die koste om die internet te gebruik was gelykstaande aan die lengte van van die telefoonoproep wat die verbinding bewerkstellig het. Dit was dus goedkoper om na sewe in die aand die internet te gebruik, nes dit goedkoper was om daai tyd van die dag te bel. Ek het al die Skryfgeheime-artikels een vir een oopgemaak en gestoor op my rekenaar (“make available off-line”), sodat ek rustig enige tyd van die dag of nag daarna kon terugverwys sonder om verdere telefoononkostes aan te gaan.☺

Ek het in ‘n klein dorpie in die Noord-Kaap grootgeword en aangesien daar nie veel is om te doen nie, het ek my gewend tot die dorpsbiblioteek waar ek reeds op laerskool al die beskikbare kinder- en jeugliteratuur verslind het. Met die koms van die internet het ek eendag heel toevallig op Storiewerf afgekom en die prikkelrympie (uit een van my geliefkoosde kinderboeke, naamlik Huppelkind deur W.O. Kühne) het my dadelik tuis laat voel in ‘n wêreld vol belofte. Dit was vir my ‘n aanvulling tot die klein dorpsbiblioteek (wat bloot nie meer aan my onversadigbare behoefte aan boeke kon voldoen nie) en ‘n uiters gebruikersvriendelike portaal tot die boekewêreld.

As ‘n jong aspirantdigter het Storiewerf aan my ‘n platform (versfabriek) gegee waar ek my woorde met ander kon deel en erkenning ontvang vir my digpogings. Die resensies en boekenuus het my verder blootgestel aan literêre kritiek en ek sou selfs sê dat dit bygedra het tot my vorming as akademikus wat tans besig is met ‘n PhD in Afrikaans en Nederlandse letterkunde. Baie dankie aan Franci Greyling wat soveel aandag en liefde in hierdie webwerf stort en mag Afrikaanse lesers nog lank die voorreg hê om uit hierdie bron van kennis te drink. Groete, Stefan van Zyl, 2015.

Die stel boeke wat ek in my ‘n hand gehou het en op my kneë voor gesmeek het, was die Zackie Mostert reeks deur Jaco Jacobs. As kind het ek die reeks in die biblioteek agter ’n boekrak gaan sit en skelm lees. Ek was saam Zackie as sy suster hom irriteer en as mevrou Langehoven hom uitskel. Dan natuurlik as hy en Vincent moeilikheid maak – wat omtrent altyd was.

En toe my eerste keer in ’n boekwinkel. Dit het bo-op die rak gestaan. Dit was soos iets uit n film. Ek loop in – maar net nege op die stadium – die lig wat direk op dit skyn en hy soos ’n engel van die hemel gloei en roep “vat my”, “ koop my ”, en dis toe dat ek begin smeek.

Aande wat die dag te lank was en ek tot ruste kom in my bed was hierdie boeke my uitlaatklep. Dit was altyd ’n vredemaker in my hart en dit het altyd my maak lag.

Voor ek verhuis het Potchefstroom toe het ek my kinderdae uitgegooi en weggegee. En dis toe ek weer op my reeks van Zackie Mostert afkom, en natuurlik uit my maag weer gelag en alles weer saam Zackie beleef. Die boeke staan nou trots op my rak en wanneer die dag lank wag, gryp ek een nader.

En dalk eendag as ek ’n kleinding het, sal sy alles ook beleef.

Ek het nou so lekker gelees aan die insette van die lesers, en as ‘n expatriat het dit weer hope herinneringe teruggebring.

Lees was deel van ons kinderjare, en ma-hulle het dit sterk aangemoedig. As klein kinders, voor ons self die wonder van die geskrewe woord baasgeraak het het ons al was kinderboek was geken.

Pa het gesorg dat hy weekliks die tydskrifte huis toe gebring – die Huisgenoot en Sarie vir ma, die Vonk vir die ouer kinders, die dogters kry die Tina en ons kleintjies die Bollie. Met sewe kinders in die huis was dit nogal ‘n probleem om jou beurt af te wag, want die ouer kinders het eerste keuse gehad.  Dus moes jy geduldig wag totdat die ander klaar was, tensy jy jou kans waarneem terwyl hul elders is of besig is met watter takie ookal. Dit het gereeld op ‘n bakleiery uitgeloop oor wie nou eerste is en nog nie klaar is met die vorige uitgawe nie. Al die vorige uitgawes is gebere, en daaruit is die intligting vir take, kuns of watookal verkry.

Die vervolgverhale in die Tina kan ek na al die jare nie meer onthou nie, maar ek onthou wel die hoofkarakter in een van die verhale. ‘n Beeldskone donkerkop jong vrou met die naam van Martha Aucamp.  En om die een of ander rede onthou ek die karakter in ‘n wit rok met ‘n halternek, amper soortgelyk aan die van Marilyn Monroe in die bekende foto waar sy staan op die lug rooster met die warrelende romp om haar. En sy het pêrels om haar nek gedra. Ek wonder wie die skrywer van die reeks was?

Speel kinders nog papierpop, wonder ek. En ek dink nie aan die gekoopte papierpoppe van later jare nie –  mits dit nog bestaan inaggenome deesdae se kinderbeheptheid met tegnologie.

In ons kinderjare was papierpoppe altyd daar.  Ma was uiters begaafd en kon perfekte gesigte en figure teken, die haarstyle was gepas modieus en die figure altyd geklee in ‘n swembroek. Na ‘n bietjie gesmeek het sy dan ‘n nuwe geteken, ook net mits die vorige pop verweerd was. Die nuweling is dan op ‘n karton agtergrond geplak (met ‘n staandertjie) en noukeurig uitgeknip en dan is daar aan ‘n gepaste naam gedink vir die nuweling.

Dan het die lekker begin. Al ma se tydskrifte is deurgewerk op soek na die regte “materiaal” want het die nuweling het mos ‘n nuwe klerekas nodig gehad. Om so rok te ontwerp is die pop bo-op die “materiaal” geplaas en die buitelyne na gelang van die ontwerp rondom die figuur afgetrek, asook hakkies wat oor die skouers gevou word om die klere in plek te hou wanneer die regop staan. Natuurlik moes die kleur en “tekstuur” van die “materiaal” pas by die ontwerp en styl van die kledingstuk, en daarvoor is net die mooiste fotos in tydskrifte gebruik.

Aanddrag, dag tabbertjies, slaapklere, baadjies, serpe, handskoene en ‘n magdom bykomstighede is dan ontwerp en uitgeknip. Soms is modelle in die tydskrifte se uitrustings sorgvuldig aangepas en verstel sodat die die pop kan pas. Partytjies, funksies en redes is geskep vir die nuwe wardrobe sodat die pop tog nie weer in dieselfde klere as die vorige geleentheid verskyn nie. Baie maal het die pop nog ‘n gesin ook gehad wat geklee moes wees. Agterna is die pop en klere in ‘n ou sjokoladeboksie gebere waarna dit daagliks uitgehaal was om onder andere huis huis met hul te speel.

Ek en Lydia het ure en ure so verwyl. Ander speelgoed het ons natuurlik ook gehad, maar die kreatiwiteit wat gepaard gegaan het hiermee was onbeperk. Dit was nou nie juis seuntjie speelgoed nie, maar ek het dit verskriklik geniet en natuurlik nie my maats ooit daarvan vertel nie wetend dat dit ‘n gespottery van formaat sou afgee. Ma het my giere maar aanvaar vir wat dit is en flink nuwe gesigte en figure geteken soos die voriges verweerd of oudmodies geraak het. 

Dit was ure en ure se speelplesier!

As kind het ek in die Noord Transvaal op ‘n plekkie met die naam van Alma groot geword. Die “dorpsbiblioteek” was ‘n kamer aan die kant van ons huis gewees. Ek het gevolglik enige tyd van die dag of nag vrylik toegang gehad tot die vier vaal kaste vol boeke. Een maal ‘n maand het die provinsiale boekebus al die pad van Nylstroom af gekom om boeke om te ruil. Dit was elke keer vir my ‘n hoogtepunt gewees, om met die trappie in die bus in te klim en al die nuwe boeke te ruik. Om ‘n lang gesprek met Mevrou Veldsman, die reisende bibliotekaresse, te voer, wat duidelik die selfde gevoel vir boeke as ek gehad het. En om as die bus weg is, iewers onder ‘n boom te gaan sit en lees en lees en lees.

In die laerskool was ek dol op Elsabe Steenberg se boeke. Later op universiteit het ek haar somtyds op die kampus gesien, maar was altyd te bang/skaam om ‘n gesprek te begin. Blou is ‘n Bokkie en Boom, bomer boomste sal altyd gunstelinge bly! Ek was ook gek oor Helena Lochner, Hester Heese en C.S. Badenhorst se boeke, onthou jy nog die bloeddorstige Assie? Danda op die oudeur het my aangegryp soos min ander boeke en ek wens Chris Barnard wil meer/weer vir die jeug skryf. Ag, daar was so baie wat ek oor en oor gelees het, Jeanetta, die Tessa- en Groenheuwelreekse, Fritz Deelman, die Buiter en natuurlik Die Uile. Keurboslaan en Maasdorp lees ek nou nog gereeld en verlustig my steeds aan die wonderlike Doktor Serfontein. O ja, en dan was daar die (seker nou, polities uiters onkorrekte) Offerland en Gelofteland.

As volwassene probeer ek hard om by te bly met dit wat met jeugboeke gebeur. Maar helaas, grootmens leesstof maak dit moeilik om elke nuwe Afrikaanse jeugroman wat verskyn, te lees. Ek het egter steeds my gunstelinge, Barrie Hough (veral My Kat word herfs), Janie Oosthuysen (Klara en die blafdemper), Phillip de Vos (Vincent van Gogga), George Weideman (Optog van die Aftjoppers), Franci Greyling (Die meisie van Melrosehuis) en De Waal Venter se verhaal, In die klein Woud, om maar net enkeles te noem. Op die oomblik spandeer ek elke vry sekonde aan Harry Potter. Oe, ek geniet die boeke iets aller verskrikliks!

Onthou niemand dan meer die Fanie-reeks deur P.J. Schoeman nie? Ek het Fanie word grootwildjagter in die boekrak opgespoor toe ek ‘n tjokkertjie was. Die boek het saam met my pa deur die jare gekom – seker van sy jonger dae af. Toe ek dié klaar gelees het het my ouers die een na die ander P.J. Schoeman-boek vir my aangeskaf vir verjaardae en Kersgeskenke en partykeer sommer vir sommer. Toe ek weer sien het ek ‘n versameling van om en by twintig van hierdie boeke. As ek nou een van daai boeke op my boekrak sien, dan kry ek weer daardie lekker onthou-gevoel van die lees van Fanie en sy dinge. Ek onthou ook die Fritz Deelman boeke waarvan Eben vertel, boeta, wat ‘n ervaring vir ‘n jong kannetjie om een van daai boeke te lees.

Ek wou op ‘n stadium ‘n veearts word en het toe op die spoor van James Herriot se boeke gekom – baie humoristies en ‘n uitstekende balans van karaktersketsing van persone en diere – egter lank laas een op ‘n rak gesien.

Een nostalgiese aspek wat ek nooit sal vergeet nie is hoe die ouer boeke geruik het – ruik bietjie vandag hoe ruik die blaaie van ‘n ou Bybel of van die ouer ensiklopedië – daai boeke wat nog van die dunste papier gemaak is. Jy verlang sommer soos die sê-ding sê “na iemand wat jy nie eers ken nie”. Ek het by my skoonpa die drie Landbou-handboeke (Hulpboeke vir Boer – 1957) persent gekry – en ek hou hulle op my kantoorrak net om af en toe aan hulle te ruik.

Lees is lekker en het ‘n groot rol gespeel in ons middeljariges se opvoeding. Ek kon nie al die kleure glo in die eerste Bollie wat uitgekom het nie – ek was gewoond aan die valerige Patrys – wie van julle onthou nog van Patrys? – groot nuus in my tyd!