Dis weer ATKV redenaars en die temas is weereens idiome. Hier het ek ‘n lysie van die idiome en verklarings van die idiome.

Sommige het ek in die HAT opgespoor, sommige in die boekie Afrikaanse Spreekwoorde en Uitdrukkings van Kritzinger en Sabbagha.

GRAAD 1 – 3

1. Ledigheid is die duiwel se oorkussing. Betekenis: As ‘n mens niks te doen het nie, kom hy in allerlei versoekings.
2. As die vlooi byt moet jy krap. Betekenis: As dit nie anders kan nie, moet jy maar!
3. Elke haan is koning op sy eie mishoop. Betekenis: Elkeen voel baas op sy eie gebied.
4. As twee hande mekaar was, word albei skoon .Betekenis: As die een die ander help word albei bevoordeel.
5. Om van ‘n padda vere te probeer pluk. Betekenis: Iets wat onmoontlik is/ die onmoontlike te probeer doen

GRAAD 4 – 5

1. Bloed kruip waar dit nie kan loop nie. Betekenis: Vir bloedverwante doen ‘n mens altyd meer as vir ander.
2. Die pap dik aanmaak. Betekenis: Iets oordryf.
3. Wie wind saai sal storm maai. Betekenis: Wie kwaad stig sal ‘n slagoffer daarvan word.
4. Jou eie boontjies uitdop. Betekenis: Jy is die een wat aanspreeklik is vir jou eie dinge.
5. Die oggendstond het goud in die mond. Betekenis: Dis aangenaam, gesond en voordelig om vroeg op te staan.

GRAAD 6 – 7

1. Iemand se achilleshiel. Betekenis: Iemand se kwesbare (swak) plek.
2. As die hoenders tande kry: Betekenis: Dit sal nooit gebeur nie.
3. ‘n Man van twaalf ambagte en dertien ongelukke. Betekenis: Iemand wat niks behoorlik kan doen nie.
4. Haastige hond verbrand sy mond. Betekenis: ‘n Mens moenie oorhaastig optree nie.
5. Elke bobbejaan het sy krans. Betekenis: Persone met dieselfde geaardheid gaan graag met mekaar om; (birds of a feather flock together)

GRAAD 8 – 9

1. Mens vang meer vlieë met heuning as asyn – vriendelikheid kry meer reg as onvriendelikheid.
2. Elke man soen sy vrou op sy eie manier – elke mens doen ‘n ding op sy eie manier
3. Benoude katte maak benoude spronge –  iemand wat bedreig word, sal buitengewone aksies oorweeg
4. Dis maklik gesê maar die eend lê die eier – die makliker gesê as gedoen
5. Die verste berge is altyd die blouste – onbereikbare dinge lyk die aantreklikste

GRAAD 10 – 12

1. Adam sê dis Evan en Eva sê dis die slang:  niemand wil verantwoordelikheid neem as daar probleme kom nie/ iemand verontskuldig homself.
2. Hunker na die vleispotte van Egipte : hunker na ‘n vorige bedeling wat kwansuis beter was/ terugverlang na ‘n vroeër tyd van geluk
3. Baantjies vir boeties: nepotisme/ poste vir familie en vriende.
4. ‘n Saak blou-blou laat : ‘n saak wat aangeroer moet word, ignoreer.
5. Dis die klein jakkalsies wat die wingerd verniel : ‘n groot projek kan deur klein foute gekelder word/ klein foutjie kan tot groot moeilikheid lei.

Hoe gemaak om van ‘n idioom tot by ‘n standpunt te vorder wat jy kan beredeneer?

1. Probeer elke idioom mooi verstaan en kyk of dit op die kind se lewe toegepas kan word. Hou die toespraak binne die kind se ervaringsveld! Hoe ouer die kind, hoe wyer kan jul die net gooi. Byvoorbeeld: ‘n Graad eentjie weet nie wie Bill Gates is nie; ‘n Graad 7 kind wel. Hou dit in gedagte wanneer aanhalings gebruik word.
2. Formuleer julle eie standpunt.
3. Kry so drie punte wat jul standpunt ondersteun.
4. Kry ‘n geloofwaardige bron om elke standpunt te ondersteun.
5. Dink aan ‘n treffende inleiding, soos ‘n grappie, aanhaling of gediggie.
6. Sorg dat jou slot weer by jou standpunt aansluit en som die drie punte kortliks op.
7. Eindig met ‘n treffende slotgedagte.

Voorbeeld: gr 1 tot 3  “Ledigheid is die duiwel se oorkussing.”

Eerstens maak mens so ‘n rowwe buitelyn van ‘n toespraak, byvoorbeeld:

Standpunt: Die duiwel sukkel maar met kinders wat lees, want ‘n kind wat lees is nooit ledig nie.

1. ‘n Leser lê dalk op sy bed, maar in sy kop is hy op ‘n fantasiereis. Onbereikbaar vir die verleiding wat die duiwel vir hom gereed hou.
2. ‘n Leser is besig met ‘n span denkbeeldige vriendskappe. Boeke help hom om die koppe van boelies en slegte maats te klim. Harry Potter, Trompie en Kuifie leer hom om hierdie skobbejakke te vermy.
3. ‘n Leser is besig om aan sy toekoms te werk: fantasie is die grondslag van nuwe uitvindings en kreatiewe oplossings van probleme. China het onlangs eers fantasie verhale vir kinders aangemoedig, nadat studies gewys het dat Chinese kinders minder kreatief as hul Amerikaanse maats is. Lees-lees word kinders die uitvinders van more.

Slot: Stop ‘n kind ‘n boek in die hand en jy jaag die duiwel stert tussen die bene weg.

Met hierdie rowwe raamwerk kan mens nou vleis aan die been sit. Soek na aanhalings of inligting op enige soekenjin. Skryf korter eerder as langer sinne.

Die toespraak:

“Weet jy wat doen Gouelokkies?
Sy eet van die bere se vlokkies
Sy raak aan die slaap
En word amper gekaap
Deur bere wat loop op hul sokkies.”
So skryf Fred Walters oor een van my heldinne in die Nuwe Kinderverseboek.
Voorsitter en maats,
Ek is mal oor feeverhale. Ek kan die stories oor en oor lees. My ma gee glad nie om dat ek ‘n boekwurm is nie. Sy sê dat boekwurms nie op die duiwel se spyskaart nie nie. En nee, ‘n leser is nie ledig nie. Ons is besig! Jy glo my nie? Luister dan hier.

In die eerste plek neem boeke ons op reis. Daar’s nie ‘n kat se kans dat die duiwel ons kan inhaal nie…. (nog so twee sinne plus ‘n bron)

Tweedens ontmoet boekwurms gedurig nuwe maats. Hulle wys ons hoe om boelies uit te oorlê…..(nog twee sinne plus ‘n bron)

Derdens maak stories ons gereed vir die lewe. Fantastiese avonture en ongelooflike verhale leer ons om buite die boksie te dink. Ons raak so kreatief, dat ou Niek ons met niks kan verlei nie…. (nog twee sinne plus ‘n bron)

Dames en here, kom ons vat saam: Lesers is ‘n groot kopseer vir die duiwel. Ons is die ongemaklikste oorkussing wat daar is, want ons koppe is heeltyd besig met wonderlike reise, skerp boekemaats en fantastiese avonture. Ja-nee, met Harry Potter, Kuifie en Trompie  aan my sy, jaag ek alle stoutigheid stert tussen die bene warmplek toe.

***

Enige van die idiome hier bo kan op hierdie manier tot ‘n groot aantal standpunte en toesprake verwerk word.

Sterkte!

Wat is redenaars?

Redenaars is ’n lekker aktiwiteit aangesien dit aan skoolleerders die geleentheid bied om nuwe vaardighede aan te leer, soos hoe om navorsing te doen en ’n eie argument te formuleer, om kreatief te dink en bewus te wees van aktuele sake. Verder bevorder dit selfvertroue aangesien die leerder aan vreemdelinge ’n idee moet oordra – sonder om die gehoor te verveel. Redenaars is wanneer ’n leerder ’n tema kies en hulle eie onderwerp daaruit formuleer. Dit is belangrik dat die leerder se standpunt argumenteerbaar is en daar moet gewoonlik drie hoofpunte met ondersteunende bronne in die toespraak wees. Die leerder dra alleen hierdie standpunt aan die gehoor oor.

Hoe verskil debat van redenaars?

Hierteenoor is debat meestal ’n aktiwiteit vir hoërskoolleerders en dit verskil van redenaars deurdat leerders saam in ’n span werk. In junior debat (graad agt en nege) is daar drie leerders per debatspan en in senior debat (graad tien tot twaalf) slegs twee leerders per span. Die onderwerp word reeds aan die leerders verskaf en die een span is vir die onderwerp en die ander span is daarteen. ’n Voorbeeld van ‘n onderwerp: 

“Jag behoort in Suid-Afrika verbied te word.”

Die inleidende span sal dan argumenteer dat jag verbied behoort te word, terwyl die opponerende span sal argumenteer dat jag nie verbied behoort te word nie. Elke leerder in die debatspan het ‘n belangrike rol. Hierdie rol verskil van junior tot senior debat.

Juniors:

Aangesien daar drie leerders in ‘n span is, het elkeen ‘n belangrike rol om te vertolk. Die eerste spreker is verantwoordelik vir ‘n goeie inleiding. Hierin moet die onderwerp, die sprekers en die volgorde waarin hulle gaan praat, grense, voorspelling en die hoofpunte bekend gemaak word. Grense vir die debat word deur die inleidende spreker van elke span gestel en verhoed dat die opponerende span buite hierdie grense praat. Die rede hiervoor is dat sekere idees rondom die onderwerp deur gesaghebbende bronne as irrelevant beskou word. Indien die opponerende span met ‘n ander gesaghebbende bron hierdie grense verbreek, kan daar weer rondom hierdie idee gedebatteer word. Die inleidende spreker het gewoonlik net een hoofpunt in sy/haar toespraak, aangesien die inleiding ‘n groot deel van die tyd opneem, maar baie belangrik is om die fondasie van die debat te lê. 

Die middelste spreker se werk is om te reageer op enige vrae wat deur die inleidende spreker van die opponerende span gevra is. Indien daar vrae gevra is, maar die spreker dit nie beantwoord nie, word punte afgetrek. Die middelste spreker behoort ook kommentaar te lewer op die hoofpunt van die inleidende spreker en dit te probeer verkeerd bewys. Verder moet die middelste spreker die span se argument verder voer deur gewoonlik twee tot drie hoofpunte met ondersteunende bronne te verskaf. Dit is belangrik dat hierdie spreker ook ‘n vraag aan die volgende spreker laat.

Die laaste spreker is verantwoordelik om seker te maak dat alle vorige vrae beantwoord is (indien die ander sprekers nie dit beantwoord het nie). Verder om die opponerende span aan te val en hulle vorige argumente verkeerd te bewys deur van bronne en eie hoofpunte gebruik te maak. Verder moet hierdie spreker ‘n laaste, belangrike hoofpunt oordra wat gewoonlik die sterkste punt van die argument is. Die laaste spreker bring ook al die idees rondom die argument bymekaar en moet met ‘n “skop” eindig.

Senior:

Die rol van die inleidende en finale spreker is dieselfde as by junior debat. Die rol van die middelste spreker word egter tussen die eerste en laaste spreker verdeel. Dit beteken dat die sprekers dalk twee hoofpunte in hulle toespraak gaan bespreek, in plaas van net een. In terme van die inleidende span, lê dit in die hande van die tweede spreker om alle vrae van die opponerende span te beantwoord. In die opponerende span is beide sprekers verantwoordelik hiervoor. 

Die eerste spreker is verantwoordelik daarvoor om ‘n duidelike inleiding te stel, belangrike vrae aan die opponente te vra en met die eerste hoofpunte van die argument te begin. Die tweede spreker val meer aan aangesien hy/sy moet reageer op alles wat deur die ander sprekers gesê word.

Verdere elemente van debat

Debat verskil verder van redenaars deurdat daar meer elemente daaraan verbonde is. Die gesprek eindig nie as die toesprake verby is nie. Daarna volg ‘n debatsgesprek wat soos ‘n kruisverhoor is. Elke spreker kry die geleentheid om ‘n opponent van die ander span ‘n vraag te vra. Die spreker wat ondervra word, moet die vraag beantwoord, maar daarna hou die gesprek vir twee minute per vraag aan en al die lede van die span mag deelneem. Dit is belangrik dat die persoon wat die vraag vra die argument moet lei en ten alle tye beheer oor die gesprek moet hê. Die span wat ondervra word, moet verseker dat alle vrae deeglik beantwoord word. Dit is belangrik dat die vrae wat gevra word uit die opponente se toesprake kom en relevant tot die onderwerp is. Die vrae moet goed geformuleer wees, ‘n vraag soos “Watter bron het jy gebruik?” is byvoorbeeld nie ‘n goeie vraag nie.

Die debatsgesprek word gevolg deur ʼn kort pouse waarin die spanne kan vergader en ‘n repliek skryf. Enige lid van die span kan die repliek lewer, maar dit word gewoonlik deur die laaste spreker gedoen. Die repliek is nie bloot ‘n opsomming van die gesprek nie, maar moet wel die span se argument herhaal en as korrek bewys deur die ander span se hoofpunte verkeerd te bewys. Dit word gedoen deur na enige swakpunte binne die opponente se toesprake, vrae tydens die debatsgesprek ensovoorts te verwys. As die opponente nie ‘n vraag behoorlik kon beantwoord nie, is dit byvoorbeeld goed om hierop klem te lê. Die repliek kan daarom nie vooraf geskryf word nie, maar eers aan die einde van die hele proses. Natuurlik kan die raam van die repliek vooraf bepaal word, maar dit is belangrik om die hele gesprek (die opponente se hoofpunte en antwoorde tydens debatsgesprek) in ag te neem. 

Debat is baie lekker aangesien leerder in ’n groep kan werk en die werk tussen mekaar kan verdeel. Dit is ook meer interaktief, aangesien die twee spanne met mekaar in gesprek kom en die gesprek nie bloot van toesprake afhang nie. Debat leer ’n mens ook om op jou voete te dink as iemand van die ander span jou vas probeer vra. ’n Bonus is dat spanmaats mekaar altyd ’n bietjie kan help indien iemand vassteek.

Die temas vir 2015 is uit en dis tyd om te begin dinkskrum en skryf. Tog is daar baie ouers wat onseker voel oor die betekenis van die spreekwoorde wat vanjaar die onderwerpe uitmaak.

Aan die hand van Afrikaanse Spreekwoorde en Uitdrukkingsdeur Kritzinger en Sabbagha,  gee ek graag ‘n kort verduideliking langs elke tema. Hoop dit help!

GRAAD 1 – 3

1. Lekker is net ‘n vinger lank: “Alle genot duur nie lank nie”/ Pleasure is short-lived.
2. Een vrot appel steek al die ander aan : “Van ‘n slegte persoon gaan daar skadelike invloed uit.”
3. Kinders moet gesien word, maar nie gehoor word nie : “In die teenwoordigheid van grootmense moet kinders stil wees.”
4. Oos, Wes, Tuis, Bes: “Daar is geen beter plek as jou eie tuiste nie.”
5. Met grysheid kom wysheid: “Ouer persone het meer wysheid.”

GRAAD 4 – 5

1. Liewer bang Jan as dooie Jan: ”Dis beter om bang as onverskillig te wees.”
2. Een swaeltjie maak nog nie ‘n somer nie: “Uit een enkele geval kan nie ‘n algemene gevolgtrekking gemaak word nie.”
3. Blaffende honde byt nie: “Wie dreig of raas, hoef mens nie te vrees nie.”
4. Buig die boompie solank hy jonk is: “As die kind nog jonk is, moet mens goeie karaktertrekking by hom aankweek.”
5. Die een hand was die ander: “Deur ‘n ander te help, word jy self ook gehelp.”

GRAAD 6 – 7

1. Te veel hooi op jou vurk hê: “Te veel onderneem.”
2. As dit pap reën, moet jy skep: “Mens moet van elke geleentheid gebruik maak,”
3. Elke dassie prys sy eie kwassie: “Elkeen dink sy eie” “Elkeen is trots op sy eie.”
4. Geld wat stom is, maak reg wat krom is: “Met geld kan mens baie doen.”
5. ‘n Boom gooi altyd ‘n skaduwee: “’n Ouer het altyd ‘n invloed op ‘n kind.”

GRAAD 8 – 9

1. Skoenmaker, hou jou by jou lees: “Bemoei by sake waarvan jy iets weet.”
2. Klein baas beter as groot kneg: “Dis beter om oor ‘n klein afdeling baas te wees/ onafhanklik te wees, as om ‘n werknemer/arbeider/ afhanklik te wees.”
3. Baie honde is ‘n haas se dood: “As mense bymekaar staan, kan ‘n saak makliker opgelos word.”
4. Bloed uit ‘n klip tap: “Die onmoontlike verwag van iemand.”
5. Met jou hoed in die hand kom jy deur die hele land: “”n Beleefde mens word oral gehelp.”

GRAAD 10 – 12

1. Dis die hand wat die wieg skommel wat die wêreld regeer: “Die moeder oefen die grootste invloed in die wêreld uit.”/The hand that rocks the cradle, rules the world.
2. As die klou uitsteek, is die leeu daaragter: “Moenie die betekenis van ‘n klein waarskuwing onderskat nie.”
3. Waar die aas is, vergader die arende/aasvoëls: “Mense gaan altyd na ‘n plek waar hull iets tot hul eie voordeel kan kry.”
4. Moenie hoera skree voor jy oor die brug is nie: “Maak eers die taak klaar voor jy begin fees vier.”
5. Volstruispolitiek: “Beleid waar groot of belangrike sake oor die hoof gesien word.” / With one’s head in the sand/ The elephant in the room is ignored.

Lekkergoed

Hou poedels van noedels
Van pap en polonie?
Ek glo nie.
Maar kaviaar en crêpes Suzettes ?
You bet!

Philip de Vos se lekker lawwe versie, vertel vir ons net een ding: Lekker is ‘n baie, baie subjektiewe woord. En subjektief, my liewe maats, beteken doodgewoon dat mý lekker en jóú lekker nie noodwendig dieselfde beteken nie. Inteendeel, daar is mense wie se idee van lekker my dood sal beteken. Ja, ek sal my eenvoudig doodgril. Kom ek verduidelik.

Voorsitter. Nou die dag, doodverveeld, beland ek op die webblad Funky Foods.com. Groot fout. Ek klik op “Interesting foods around the world”. ‘n Nog groter fout. Want toe begin die nagmerrie. Die skerm gaan oop op ‘n straatmark in Beijing. Lekker, lekker straatkos. Mmm. Hoe lyk dit met twee vet swart skerpioene op ‘n stokkie? Krieke, brosgebraai? Nee? Nou wat dan van drie gedroogde vlermuisies of ‘n handvol termiete? En om te drink: vars slangbloed, kyk die outjie krioel nog! Ek voel die aandete hier net onder my kuiltjie opstoot… Dan lees ek die bordjie voor ‘n Chinese restourant: “Please not to ask again: we have not seen your cat.” Vinnig oorskakel na ‘n ander land – China is definitief nie vir my nie!

Kambodja is ‘n groter ramp: hier is die delikatesse tarantulas! Jy moet glo blitsvinnig wees op een van daardie groot, harige spinnekoppe vir aandete te vang. En soos die Ronald Tyler, skrywer van die boek, Bug the Cook, sê, dit gee ‘n heel nuwe betekenis aan die term “kitskos”!

Ek spring sommer twee hele kontinente verder en klik op Mexico. Maar hier is die lekker in lekkergoed is ‘n snaakse storie. Topverkoper is ‘n Tequila-suigstokkie met ‘n verskil. Reg in die middel sit ‘n spesiale wurmpie, goed gepekel in ‘n sopie meksikaanse witblits. Dit klink nie soos iets wat gou in ons snoepie verkoop sal word nie!

Lekker. Kan dit lekker wees om rou vis te eet? Natuurlik, sal baie van julle sê. Dink net aan sushi! Solank jy dit nie in Japan eet nie. Glo my, jy kan jou eie bakkie lewendige vissies bestel, self die koppies afbyt en smul! Maar as jy eerder tuna wil eet, bestel die oog. Dis so groot soos ‘n gholfbal en kyk jou stip aan asof dit vra: gaan jy my kou of heel insluk?

Net toe ek besluit dat Suid-Afrika die beskaafdste land op aarde is, skakel my ma die radio aan, en ja, op my MA se stasie. Saam luister ons toe na ‘n onderhoud met mnr Philip Howard van die Skaapkopverening. En nee, dis toe nie ‘n klub vir dom mense nie, dis ‘n spul kokke wat skaapkoppe gaarmaak en eet: oë, tong, breins, als. Dink net: die skapie se kop lê in die middel van die tafel… en sy kyk vir my! Mag ek nooit so honger raak nie..!

Verstaan julle nou dat lekker ‘n subjektiewe woord is? Vir elke lekkerbek is daar lyk my ‘n lekkerny wat vir hom nommer pas is. Met verskoning aan Philip de Vos wil ek dus sê:
OF DIT LEKKER, GOOR OF GEK IS, ELKEEN VREET SOOS HY GEBEK IS!

Die Geleentheidstoespraak of hoflikheidstoespraak. In die volwasse lewe van enige mens, word hy/sy geweldig baie blootgestel aan geleentheidstoesprake. Dit is goed dat kinders hierdie tipe toesprake in ten minste TWEE tale kan doen.

Tipe temas:

• Afskeid
• Bedanking
• Huldeblyk
• Leedwese
• Gelukwense
• Oorhandiging
• Reëlings
• Stel iemand voor
• Aankondiging

In enige geleentheidstoespraak is die volgende elemente belangrik:

• Aan wie word die woorde gerig?
• Namens wie?
• Wat is die geleentheid?
• Detail
• Persoonlike annekdote
• Opsomming

Voorbeeld: bedank mev Willis vir haar 5 jaar by die skool:

Beste mev Willis, oor die afgelope 5 jaar was u ons graadvoog, ons kunsjuffrou, ons konsertafrigter, ons sieketrooster en ons vriendin. Namens elke leerder in Graad 7, wat die afgelope 5 jaar die voorreg en plesier gehad het om deur u bekwame hande geslyp en gepoets te word, sê ek dankie. Wie sal ooit ons goeie tyd saam kan vergeet? Die uitstappie Dieretuin toe, die besoek aan die planetarium, die kamp by Loskopdam…en die Vrydagmiddae wat ons altyd bederf is met ‘n toffee uit juffrou se handsak? Woorde is te min om werklik dankie te sê. Ons kan maar net probeer dankie leef, deur kreatief te bly dink, soos u ons geleer het. Ons sou graag vir juffrou ‘n splinternuwe sportmotor wou gee, maar nou het ons iets vir juffrou se Volla laat maak. Mag hierdie nommerplate u altyd aan ons laat dink.: SUPERTEACH 1.

‘n Geleentheidstoespraak moet:

• kort en kragtig wees
• opreg wees
• persoonlik wees
• volledig wees
• by die punt bly
• bly weg van geykte uitdrukkings

Tydsduur: 1 – 2 minute

Voorbeelde van onderwerpe:

• By ‘n begrafnis moet jy ‘n huldeblyk lewer oor ‘n goeie vriend
• Stel die nuwe leerlingraad voor
• Stel die nuwe skoolhoof voor
• Neem die saal se nuwe verhoog in ontvangs
• Neem afskeid van die skoolsekretaresse
• Tref reëlings vir die redenaarsaand
• Wens mnr Nel geluk met ‘n nuwe baba/ nuwe pos/ troue
• Kondig die dood van ‘n personeellid aan
• Maak die name van die rugby/netbalspelers van die jaar bekend

Om uit die vuis te praat is ‘n kuns. Om kort en kragtig, logies en spitsvondig ‘n kort toespraak te lewer, is selfs ‘n groter kuns. Daar is egter ‘n paar vaardighede wat mens kan aanleer:

1. As die onderwerp ‘n gebeurtenis is (bv my eerste skooldag/ slegste dag/ beste vakansie, ens) is dit goed om jou toespraak te lei met vrae:

• Wanneer? Waar? Wat? Wie was daar, Wat het gebeur, Waarom voel jy so? Wat het jy daaruit geleer? ( ‘n lessie uit ‘n gebeurtenis is altyd ‘n goeie idée)

2. As die onderwerp ‘n redenasie behels (vir of teen ‘n saak) is dit goed om die volgende akroniem te onthou: PREP

• P = Punt: maak jou punt, herfraseer die tema wat vir jou gegee is. Sê dadelik of jy vir of teen die idée is
• R = Rede; gee jou rede(s) vir bogenoemde saak
• E= Entoesiasme: al praat jy die grootste gemors, doen dit met entoesiasme en oortuiging!
• P= Punt: vat saam en eindig weer met jou eerste punt.

3. As die onderwerp ‘n voorwerp is, bv Praat oor ‘n Haas; of dit is ‘n voorwerp wat fisies in jou hand gestop word (bv ‘n liniaal), dan kan die volgende punte help: TEPDAK

• T = Tema/Titel van jou praatjie (bv “Die ongelooflike liniaal”/ “die siel van die haas”, ens)
• E = Entoesiasme = wees uiters entoesiasties oor die tema!!! Dramatiseer
• P = Punt/opinie – jou gevoel teenoor die tema/voorwerp
• D = Demonstreer – gebruik die voorwerp/ vertoon dit op oorspronklike manier
• A = Ah ha! Humor! Sorg vir oorspronklikheid en ‘n humoristiese hoek
• K = Kort en kragtig!

Die onvoorbereide spreker se woordeskat is van onskatbare waarde.

Bogenoemde punte kan in die klaskamer geoefen word. Wanneer daar ‘n paar minute van ‘n lestyd oor is, doen onvoorbereide toesprake. Dit kan dan soos hierbo in 3 afdelings geoefen word: voorbeelde van temas daarnaas –

1. Gebeurtenisse – beste vakansie/slegste vakansie/ troue/ naweek/ kermis…..
2. Redenasies – sakgeld/ troeteldiere/ maniere / ouers / skoolreëls/ TVprogramme/ tegnologie/ selfone by die skool…..
3. Voorwerpe: sit ‘n voorwerp of prent voor die kind neer: letterlik enige iets in die klas, bv pleister/uitveer/ asblik/ skoolskoen/ besem/ kramdrukker/ rapport/ ….

Die volgende riglyne is opgestel na aanleiding van redenaarsrepliek. Dit is handig vir Ma wat moet gaan sit en toespraak skryf of wat later die klein redenaar moet afrig. Die kommentaar geld veral vir die ATKV se redenaarskompetisie, maar is natuurlik ook toepaslik op ander redenaarsgeleenthede.

SENIORS

Alles wat vir die juniors geld, is ook ter sprake vir die senior sprekers. Hier volg net addisionele raad en inligting.

• Redenaarskompetisies is in die eerste plek daar om jou vaardigheid in taal uit te beeld. Die gemak waarmee jy praat is amper die belangrikste eienskap van ‘n goeie toespraak. ‘n Ontspanne spreker laat die gehoor ook ontspan.

• Redenaarskompetisies is ook leergeleenthede – ‘n deel van jou opvoeding. Neem kennis van kommentaar en kritiek op jou terugvoer van die beoordelaars. Dis al hoe mens leer! 

• Daar is nou maar eenvoudig iets soos persoonlike smaak. Selfs die mees gesoute beoordelaar soek ‘n X FAKTOR by ‘n spreker, daardie IETS wat die spreker doen of sê, wat vir hom/haar spesiaal is. Weet dus dat die wenner van die aand dalk nie almal se persoonlike gunsteling is nie, maar dié van die beoordelaar. Daar is algemeen aanvaarde kriteria, bv
  o Houding
  o Spraakkwaliteit – intonasie, duidelikheid, tempo, uitspraak
  o Inhoud van toespraak – uiteensetting, oorspronklikheid, ens
  o Entoesiasme en oortuiging
  o Bewyse van navorsing/logika
  o Gehoorkontak
  o Hantering van humor/ hulpmiddels

• Aangesien die wenners van die aand na die ATKV-kompetisie deurdring, moet die spreker ook onvoorbereid kan praat. Die top drie sprekers gaan teruggeroep word vir ‘n onvoorbereide toespraak. Lees asb die nota’s betreffende die Geleentheidstoespraak.

• Hulpmiddels: kaartjies – netjies, nie groter as A5 nie. Ander hulpmiddels moet effektief deel wees van die toespraak en nooit die aandag aflei van die woord nie. Geen plakkate of oudiovisuele hulpmiddels nie, asb!

• Verwysings: vir senior redenaars, moet daar ‘n verwysing vir elke paragraaf wees. Dieselfde bron kan natuurlik meer as een keer in ‘n toespraak gebruik word. Oppas vir internet verwysings! Dit raak ongelooflik irriterend om na ‘n rits verwysings te luister wat almal begin met: “Ek lees op die internet op die webblad www.pietskietdiekat.co.za” of wat ookal. Varieer die manier waarop jy verwys, bv:
  – Die stigter van Microsoft, Bill Gates, sê is sy boek The Road Ahead, dat rekenaars nog in hul babaskoene staan.
  – Microsoft se tuisblad bevat interessante statistiek rakende internetgebruikers
  – ‘n Artikel deur Charles Malan op die Litnet webwerf van 19 Mei, beweer dat…
  – Ek stem saam met die dramaturg, William Shakespeare wat destyds geskryf het, “All the world’s a stage…”
  
  
  Sterkte aan julle een en almal!

Die volgende riglyne is opgestel na aanleiding van redenaarsrepliek. Dit is handig vir Ma wat moet gaan sit en toespraak skryf of wat later die klein redenaar moet afrig. Die kommentaar geld veral vir die ATKV se redenaarskompetisie, maar is natuurlik ook toepaslik op ander redenaarsgeleenthede.

JUNIORS

• Alhoewel die gr i en ii leerders nog baie klein is, moet hulle en hul ouers reeds kennis neem van die formaat van ‘n redenaarstoespraak. ‘n Algemene tema word dikwels gegee, bv. “Kompetisie”. Die tema klink dalk heel eenvoudig, maar elke kind moet nou (natuurlik met behulp van die ouers) sy eie onderwerp formuleer. Onthou ook: ‘n redenaar moet altyd oor iets redeneer en nie bloot vertel nie. Wenk aan ouers: formuleer ‘n vraag wat aansluit by die tema, en bou dan die toespraak daarom. Byvoorbeeld: “Vriende” is die tema; julle vraag binne hierdie tema kan dan wees: “Is vriende nodig?” “Word jy aan jou vriende geken?” “Hoekom kan vriende jou in die moeilikheid laat beland?” ens. Iewers binne die eerste twee paragrawe van die toesprakie, moet daar nou ‘n vraag gevra word of ‘n stelling gemaak word waaroor daar geredeneer kan word.
  
  
• Hou die toespraak binne die leefwêreld van die kind – waak teen té verhewe aanhalings en hoogdrawende taal. Voorbeelde wat uit sy eie gesin/leefwêreld aangehaal word, is aan te beveel. Moenie bang wees om eie ouma, pa of oom aan te haal nie. Dit hoef nie Winston Churchill of Bill Gates te wees nie. 
  Hou jou oë oop vir koerantberigte wat kan aansluit by julle tema. Dis altyd ‘n goeie verwysing. Die juniors sal selde iets sê soos: “Ek lees in Beeld van 10 Oktober…”; nee, dan eerder “My ma lees nou die dag vir my in Beeld van 10 Oktober dat…” Ouer leerders sal natuurlik self die koerant gelees het (hopelik!)
  
  
• Moenie bang wees vir ‘n bietjie humor nie! En moenie bang wees vir ware situasies uit julle eie huis nie. Dis altyd oorspronklik en genotvol. Maar onthou: die insident is altyd net ‘n aanknopingspunt. Moenie ‘n ellelange storie vertel nie.
  
  
• Aanhef: Die toesprakie begin NIE met die tema nie, bv “Hallo, my naam is Pietie en ek praat oor Respek” nie. Aanhef kan bv wees:
• Goeienaand voorsitter en maats, ek is mal oor speel, en julle?
• Voorsitter en maats, ons land is vol ongeskikte mense wat geen respek by die huis geleer het nie.
• Geagte voorsitter, wie sal die planeet bewaar as ons dit nie nou doen nie?
• ‘n Aanhaling, rympie,grappie of liedjie mag selfs die toesprakie inlui.
  
  
• Dit is tradisie/gebruik dat die voorsitter erkenning kry (nie die beoordelaar nie!) Die ouer kinders spreek wel die gehoor aan as “Dames en here”, maar die kleintjies kan maar gerus na “maats” verwys.

• Gehoorkontak is belangrik. Dit is nuttig om ‘n vraag te stel of aanvegbare stelling te maak – sodoende bly die gehoor betrokke by die argument. Humor wat die gehoor laat skater is vir die beoordelaar ‘n teken dat die gehoor die toespraak geniet. Nie dat ‘n grapppige toespraak noodwendig die beste een is nie! En niemand hoef “Dankie” aan die einde te sê nie: eindig net met ‘n lekker sterk slot. “End it with a bang, and not a whimper!” 
  
  
• Gehoorkontak word ook bewerkstellig as volg:
  
  • Oogkontak – kyk na die gehoor, en moenie net die beoordelaar aanspreek nie. ‘n Goeie spreker sal die rustig sy oë oor die gehoor laat dwaal, soms na een persoon spesifiek kyk en ‘n stelling maak, dan weer die oë terug na die middel laat beweeg. Die essensiele is dat dit NATUURLIK moet lyk, asof die spreker met die hele gehoor wil gesels.
  • Praat hard en stadig genoeg, sodat die gehoor elke woord kan hoor
  • Pouseer – skep stiltes of wissel tempo af, sodat die toespraak nie temerig raak nie. ‘n Pouse kan spanning skep, bv nadat ‘n vraag aan die gehoor gevra word, eers ‘n pouse, dan die antwoord.
  • Nota’s is net ‘n hulpmiddel – dit kan ‘n skeidingsmuur raak tussen die gehoor en die spreker. Party blaai verwoed deur die nota’s en maak die gehoor eintlik angstig. Ander raak weer so notagebonde dat die toespraak gelees en nie voorgedra word nie.
  • Tempo: ‘n spreker wat gespanne is en te vinnig praat, maak die gehoor ook gespanne. Selfs ‘n puik toespraak gaan so verlore.
  • Hande wat vroetel – as jy nie kaartjies het om vas te hou nie, hou gerus jou hande agter jou rug vas of ontspanne langs jou sye.
  • Gebare: gebare kan baie effektief of steurend wees, afhangende van hoe gepas dit in die toespraak gebruik word

Ma, skryf vir my ‘n toespraak, Ma?   

Kan ek Redenaars doen, Ma?

Ons moet Maandag in die klas praat, Ma. Sal Ma my help?

Drie vrae wat ‘n ma gillend die strate in kan jaag!  Met die ATKV Redenaarskompetisie op hande, is baie ouers hande in die hare óf hande in die sakke: dis of  ses ure en sestien opgefrommelde papiere wat op jou wag, óf die makliker, duurder uitweg om ‘n toespraak te koop. Daar is talle onderwyseresse en skrywers wat hierdie diens lewer. Meer nog, daar is ‘n hele dosyn of meer webwerwe waar julle kan aanklop vir hulp. Byvoorbeeld,
www.redenaars.co.za
redenaars@gmail.com (Raakpraat Redenaars)
carolina@kansvatter.co.za (Kansvatter Redenaars)
Die webwerf van Radikale Redenaars kan ook besoek word.

Inteendeel: gaan op enige soekenjin en tik in: redenaars + toesprake, en jy is in besigheid. Vir die ouer met ‘n paar honderd rand in die agtersak, is dit ‘n maklike uitweg.

Maar wat daarvan as jy beginselbesware het of dalk finansieel nie vir al vier jou bloedjies kan toesprake koop nie?
Dan lê die sestien opgefrommelde papiere vir jou voor.

Hier is raad:

• Jy is nie alleen nie. Kry ‘n vriendin of drie bymekaar, wat net soos jy wroeg. Gaan sit om ‘n tafel, met pen en papier en begin praat. En beter nog, kry die kinders se insette. Laat hulle saam met julle idees rondgooi. Moenie hulle kreatiwiteit onderskat nie! En uiteindelik gaan dit daarom dat die kind self ‘n opinie oor ‘n saak moet hê en dit self moet kan verdedig.
• Analiseer die temas wat aan julle gegee is. Vanjaar se tema’s is byvoorbeeld Speelgoed/Kos/Familie vir die gr 1-3 fase. Hoe ouer die kinders, hoe meer insette moet hulle help lewer. Dis soms ondraaglik om alleen met ‘n toespraak te wroeg: maar sit ‘n paar ma’s en ‘n paar pelle om ‘n tafel, en dit raak vet pret.
• Dis nou waar drie koppe beter as een is: hou ‘n breinstorm. Gooi idees op die tafel oor byvoorbeeld “Speelgoed.”  Gesels eers oor die kinders se gunsteling speelgoed, dan oor wat hulle begeer, oor ouma en oupa se speelgoed, die prys van speelgoed, elektroniese speelgoed, waar speel ek die lekkerste, waarom speel ons, waarmee speel ma en pa… Gooi die net wyd! Waarmee speel aliens?  Watter diere was die lekkerste speelgoed op die ark?
• Begin nou ‘n argument formuleer. Onthou: in Redenaars gaan dit in die eerste plek oor die beredenering van ‘n stelling. Die argument moet ‘n kort en kragtige sin wees, wat in drie tot vier punte verdedig moet word.
• Kom ons ruk ‘n paar argumente uit die hoed: Meisies se speelgoed is koeler as seuns s’n; Barbiepoppe is uit die Bose; Kinders speel te min; Van sit en speel kom niks gedaan; Omdat ons nie speel nie, kan ons nie wiskunde doen nie; al verskil tussen pappas en seuns is die prys van hulle speelgoed; boomklim en kleilat is weg saam met die ossewa; Tegnospeletjies maak van my ‘n IT-spesialis, “Slimfoon-…dom kind”. Hoe duurder die speelding, hoe korter die genot. Speelgoed vernietig ons planeet; Sofapokkels speel te min; Speel-speel raak ek slimmer; Lego is my paspoort na ‘n graad in ingenieurswese.; Popspeel gaan van my die beste mamma maak….
• Sodra julle ‘n argument geformuleer het, is julle koppe deur!
• Dink nou aan ‘n interessante manier om die toespraak in te lui. ‘n Grappie of rympie werk altyd goed, solank dit kort en toepaslik is. Gaan blaai deur die volgende rympieboeke vir idees:

Wurms met Tamatiesous – Jaco Jacobs; Die teddiebeerbus: Jaco Jacobs, Speels Verse, saamgestel deur Daniel Hugo; Onder die Reënboog,  saamgestel deur NJ Snyman; Mallemeueleman, deur Philip de Vos; Nuwe Kinderverseboek saamgestel deur Riana Scheepers en Suzette Kotze-Myburgh; Kleuterverseboek deur DJ Opperman; AG Visser se gediggies… die lys is lank. Gaan sit in die plaaslike biblioteek of boekwinkel en blaai deur kinder verseboeke. Jou oog vang dalk net ‘n gediggie wat perfek sal werk.  Probeer grappe soek uit: Lekker lawwe Lagboek of Grappe van A-Z deur Maritha Snyman (LAPA)

• Jy kan jou toespraak ook met ‘n grappige of interessante gebeurtenis uit jul eie huis begin: soos bv “Die dag toe my oupa met die vark aan ‘n leiband  by die huis kom, het ek geleer hoe goed my ouma kan Frans praat. Ja, daar is baie maniere om ons  taal kreatief  te gebruik!”
• Sodra jy nou ‘n inleiding het, is jy lekker aan die gang. Dan moet jy nog net ‘n paar standpunte kry om jou argument te verdedig en jy is by die wenpaal.
• Die standpunte moet gestaaf word met verwysings, waar nodig. Kyk gerus op die ATKV Redenaars se webwerf, www.atkv.org., hoe die verwysings gedoen moet word. Vir heel jong kinders kan ma en pa, oom en tannie, juffrou of skoolhoof, gerus maar as bronne aangehaal word, soos bv:” My oupa sê, ‘n man sonder ‘n knipmes, is soos sop sonder sout.” “My ouma sê dat “Te” voor ‘n woord nooit ‘n goeie ding is nie, buiten in “te perd” .”
• Ouer kinders se bronverwysing moet toepaslik en geloofwaardig en volledig wees.
  • BV: “……..”, sê Piet Verdriet op die voorblad van Beeld, 22 September 2012
  • . “…..” raak Lance Armstrong op 17 Februarie 2013 kwyt, in sy onderhoud met Oprah Winfrey op die kanaal Entertainment.
  • So sê minster Justic Baloyi aan Justice Kennerly op 21 Maart 2012 op die rsg- program Spektrum.
  • Dr William Spock, bekende opvoedkundige skryf in sy boek, Taming Toddlers, op p 45, dat vloermoere normaal is.
  • Anet Schoeman skryf ‘n artikel getitel “Basta met Boelies”, in die rooi rose van 21 November 2012, dat kuberboelies ‘n groot probleem is.
• Die slot moet weer by die inleiding aanpas. Probeer die toespraak as ‘n sirkel sien: begin en eindpunt moet mekaar aanvul. Jy kan selfs in jou slotparagraaf jou drie punte weer noem. BV  “Dames en here, julle moet saamstem: seuns se speelgoed is gevaarlik, vervelig en verbeeldingloos  Dis tyd dat seuns begin popspeel!”

Ter illlustrasie, ‘n paar toesprake se inleidings, net om julle gedagtes te prikkel.

Tema: TAAL

1.
“Hoezit my blaar?” tune die wolf vir Rooikappie.
“Zik, my pappie,” tune sy hom terug.
“En waan’toe rol jy?” Vra Wolf
“Ek gaan my bewekoppie check. Sy’s lippe teen die klippe,” se Rooikappie.

2.
Voorsitter, dames en here,
Hierdie storie is in zeftaal vertel. Vir baie mense is zeftaal ‘n tameletjie.
.
Is zeftaal koel of is dit nie? Laat zef ons taal vrot, of gee dit Afrikaans ‘n hupstoot?  Dis nou ‘n taai tameletjie dié. As ek hom so kou en kou, dan word hy al hoe lekkerder. Mmmm! Ek glo dat zeftaal ons taal smaak gee.

Tema: Speelgoed

Speelgoed is die beste medisyne vir ‘n dikbek! Daarvan kan ek getuig.
Voorsitter en maats
Dit gee nie om hóé oud ons word nie, speel bly lekker. Maar speel is nie net lekker nie, dis ook goed vir ons gesondheid. Dokters sê dat ons breine hormone  afskei as ons gelukkig is. Dis ‘n mengsel van dopamien en serotonien, sê Dr Piet Oosthuizen van die Tygerberg hospitaal,  in die Sarie van Februarie 2013. As ons speel, is ons propvol goedvoel-hormone. Dit is waarom almal in ons huis speel. Ons speelgoed plak ‘n glimlag op ons gesigte.

Tema: talente

Talente staan soms in ons pad na sukses.

Almal hou van talentvolle mense, nie waar nie? Maar ek wil vandag ‘n klip in die bos gooi, ‘n stok in die wiel steek en die leeu se snorbaard trek.  Talente is soms juis struikelblokke op ons pad na sukses. Klink dit na ’n paradoks? Wel, kom stap gerus saam met my op die snaakse, klipperige pad van talente. Dalk oortuig ek u: talente staan soms in die pad van sukses.

Tema: Sleutel

Die sleutel tot sukses? Dis eenvoudig. Jou sleutel is daardie een wat jou by die deur van die lewe laat inkom het.  Dié een wat jou uit die donkerte van vrugwater na die lig toe genooi het. Skielik was jy daar, pienk en skreeuend! Gereed om die volgende sleutel op jou skattejag van die lewe te ontvang. Wie is daardie sleutel?  Dis jou ma. Inderdaad! My ma is die sleutel tot my lewe!

Tema: Taal

O die blikkitaar en die uitkapwyn
Die rooi kalotjie en die tierlantyn
Vanaand se aand
As die misvuur brand
Trap ek al my worries op die misvloer fyn!
Heita! Maar hoe lekker klink Afrikaans as ‘n kapenaar hom gooi!  Mens wil sommer saam met Vincent vander Westhuizen op sy Oujaarsrympie begin dans. Kan so ‘n lekker taal dan doodgaan?  Nie as dit van my afhang nie. Dames en here, ontmoet een van die kragtigste wapens om die voortbestaan van ons taal te verseker: ek, moi en myself. ‘n Doodgewone graad agt snotkop. Noem my gerus agent 008. (blaas op sy vinger soos James Bond) : In diens van haar majesteit, Afrikaans. Want vriende, wette kan geen taal laat floreer nie.

Tema: Toeskouers

Die skone Helena van Troje
As meisiekind was sy ‘n mooie –
Maar toe, met die jare
Kom nare spatare
Plus plooie… en nou’s sy ‘n dooie.

Voorsitter. 
Die lewe is kort. Dis wat hierdie limeriek van Philip de Vos eintlik sê. Van Helena van Troje se skoonheid sou ons vandag niks geweet het, as dit nie vir toeskouers was nie. Die getuies van haar lewe het haar legende voortgedra. En ek en jy dan? Wat van ons klein lewetjies? Het ons ook getuies? Gewis en seker! My toeskouers speel ‘n lewensbelangrike rol in die spel van my lewe.

Tema: Kommunikasie

“Noudat ek 16 is, weet ek dat Kersvader en die Paashaas en al die freaky feëtjies net so werklik soos my eie lewe is,” skryf Jackie Nagtegaal in Daar’s Vis in die Punch.

En net so voel ek toe ek op 16 Januarie 2013 my toespraakonderwerp  tuis aankondig. 
“Tienerkommunikasie”, sê-vra my ma ongelowig, “dis nou vir jou ‘n paradoks.  Vertel my net hóé mens met ‘n graad 10 seun praat – dis makliker om jellie teen ‘n muur vas te spyker.”   My pa snork net en sê: “Tienerkommunikasie is ‘n oksimoron. Dis soos polisie intelligensie; of Afrika Demokrasie. Die twee terme kan doodeenvoudig nie langs mekaar staan nie.”
 Dit is presies my punt! Moenie ons forseer om te praat nie. Nee. Luister na ons stiltes. ‘n Tiener kommunikeer hard en duidelik as sy stilbly.