Aldan Valentyn is niemand nie. Hy plaas ʼn foto van homself sonder sy hemp, op Instagram. En word die bespotting van die skool. Maar dit sal binnekort verander.
In die gym.
Met gewigte.
En die KRAG in die naalde.
Krag
Jongklomp
Veergewig
Talia is ’n bokser. Sy is deel van die veergewig-kategorie in die skoolspan. Maar haar afrigter het nie baie genade vir haar nie. Dit maak nie saak hoe hard sy boks nie, sy kan net nie sy goedkeuring wen nie. Sy is ook nie vreeslik gewild ná haar broer, Hamer, vrygelaat word op parool nie. Hy was vir ’n jaar lank in die tronk oor diefstal. Almal behandel hom steeds soos ’n krimineel. Maar … was hy werklik skuldig? ’n Boeiende roman oor die kompleksiteit van gesinne en die gevegte wat ons almal soms met onsself en ons naastes moet veg.
Die roman was deel van die LAPA-Jeugromankompetisie se kortlys vir 2021.
Reg in die middel van nêrens
Vir die eerste keer vandat Vandre en sy ma Engeland toe geëmigreer het, gaan hy en sy pa sy ouma-hulle besoek, maar ’n lelike motorongeluk reg in die middel van die Boesmanland ontspoor hulle planne. Vandre, op soek na hulp vir sy beseerde pa, verdwaal heeltemal in ’n onbekende stukkie van die wêreld. Dit word ’n stryd van oorlewing teen die natuur en teen homself.
Verjaarsdagwedstryd – Wen ‘n allegaartjie lekkerlees boeke!
Professor Trommeldikkus kry ‘n boomhuis
Professor Trommeldikkus waai weg
Professor Trommeldikkus gee ’n lang gaap en maak sy oë oop. Dit is al wragtig weer Maandag. Die dae vlieg regtig verby. Dit voel regtig asof dit net gister Vrydag was. Gelukkig is dit nog vakansie, so hy hoef nie klas te gee nie. Hy sug en spring van die boomtak af waarop hy gelê het.
Nou dink jy dalk: O, gaats! Professor Trommeldikkus gaan die grond baie hard tref. So hard dat die mense in Amerika gaan dink dis ’n aardbewing.
Ek bewonder jou verbeelding, maar jy is heeltemal verkeerd. Professor Trommeldikkus is defnitief nie só dik dat die aarde bewe as hy val nie. Nee, Professor Trommeldikus lyk soos die “i” in sy naam, net baie langer. Hy weeg byna niks nie. As hy uit die boom spring, dan sweef hy tot onder. Behalwe, as die wind hom wegwaai… en dit is presies wat vandag gebeur.
Nou wil jy seker weet: Wat op dees aarde het hy in die boom gemaak? Wel, hy bly in die boom. Ja, maar hoekom blý hy in die boom? Want hy wil. Dis mos nou maklik.
Terug na Professor Trommeldikkus. Hy is besig om saam met die droë blare en stof tussen die boomtakke deur te “vlieg”. Hy lyk so kalm soos badwater. Hy koes nie eers vir die boomtakke nie. Dit is mos nie die eerste keer wat so iets gebeur nie. Hy wéét hy is so maer die wind gaan hom nooit in ’n tak vas waai nie. Gewoonlik waai die wind hom so 100m en dan is hy weer op die grond. Dis nou maar pas dertig meter, so alles loop nog goed. Professor Trommeldikkus vou sy hande agter sy kop en maak sy oë toe. Hy kan net sowel slaap terwyl hy wag vir die wind om hom neer te sit.
’n Mens kan heeltemal verstaan dat Professor Trommeldikkus nog bietjie wou slaap. Maar hy moes regtig eers sy graad in Windkunde aangewend het om uit te werk hoe sterk die wind waai. Dalk moes hy ook sy graad in Basiese Logika gebruik het om te besef dat dit nie ’n vreeslike goeie idee is om in die middel van die lug te slaap nie.
Toe Professor Trommeldikkus uiteindelik sy oë weer oopmaak, sweef hy nog steeds saam met die droë blare en stof in die lug rond. Onder hom strek die Vrystaat se welige grasvlaktes en die son sit eensaam in die oop blou lug. Daar is nie ’n boom in sig nie. Dit kan nie wees nie. Hy droom seker. Skielik waai daar ’n astrante stofkorrel in sy oog. Dis vrek seer. Nee, hy droom definitief nie!
“AATISHOE!” Om alles te kroon het hy nou hooikoors van die stof.
Professor Trommeldikkus kyk om hom rond en probeer dink waar hy is. Hy kyk en kyk, maar al wat hy sien vaal gras en doer in die verte klein bloubergies. Daar is niks wat hy kan herken nie. (Dit is heeltemal verstaanbaar, veral as ’n mens daaraan dink dat Professor Trommeldikkus Geografie op skool gedruip het.)
“AAATISHOEEE!” Professor Trommeldikkus begin paniekerig raak en dit maak dat hy erger nies.
“AAAAAATTISHOEEEE!!” Hy knyp sy neus met sy vingers toe en probeer die nies keer, maar dit werk nie. Al wat gebeur is dat hy nou snotterige vingers het.
“AAAAAAAAAAAATTTTIIIIISSSSSHHHHOOOOEEE!!!!!!!”
“Shoe, ’n mens sit mos darem ’n hand voor jou mond as jy nies, jou ongemanierde skobbejak!” sê ’n stem uit die lug bokant hom.
“AAAA –“ Professor Tromeldikus skrik so groot hy vergeet sommer van sy nies. Bokant hom sweef ’n baie groot en baie vies voël..
“Jy het my amper heeltemal van koers af genies! Het jou ouers nie vir jou maniere geleer nie?”
“Ag, ekskuus! Ek is baie jammer.” Professor Trommeldikus voel opreg jammer.
Die voël met die blink swart vere skud sy kop en snuif: “Gmf!” Dan is dit of hy vir die eerste keer besef hy praat met ’n vlieënde man. “Wat op dees wolke maak jy in die lug?”
Professor Trommeldikkus sug. Dis nooit lekker as jy jou vernederende stories moet oorvertel nie.
“Ek het aan die slaap geraak en nou weet ek nie waar ek is nie,” brom hy.
“HAHAHAHA!”
Dat die voël nog die vermetelheid het om vir hom te lag!
“Jy is in die land waar die voëlkoning heers”
Professor Trommeldikkus bedank die voël vir die inligting. Nou weet hy darem waar hy is. Net jammer hy weet nie wáár die voëlkoninkryk is nie.
Die voël lag weer. “Tussen die bergpieke tussen die vallei en die lug – daar woon die voëkoning. Hy sal jou help om jou pad terug te kry.”
Met ’n kragtige flap van sy vlerke, is die groot swart voël weg.
Agter die berge tussen die lug en die vallei – daar woon die voëlkoning. Nee, dis nie reg nie. Tússen die pieke, tussen die vallei en die lug – dáár woon die voëlkoning. Wat beteken dit? Dit maak mos glad nie sin nie! Hoe kan iets tussen die vallei en die lug wees? Gelukkig is Professor Trommeldikkus nie sommer net ’n gewone mens nie. Hy is nie ’n professor vir niks nie. Hy weet wat dit beteken.
Hy glimlag in sy noppies en pluk, sommer so in die verbyvlieg, ’n groot blaar van ’n piesangboom af. Nou dink jy seker piesangbome in die Vrystaat? Dit kan eenvoudig nie wees nie. Wel, jy is heeltemal reg. Daar groei nie piesangbome in die Vrystaat nie. Arme Professor Trommeldikkus het nou al so ver gewaai dat hy al lankal verby die Vrystaat is en homself nou in KwaZulu-Natal bevind. En piesangs is mos tropiese bome en kom volop hier voor. Professor Trommeldikkus is regtig slim, hy gebruik die piesangblaar soos die roer van ’n boot om hom in die rigting van die grootste twee pieke te stuur. Hierdie keer doen hy moeite om die windspoed van die wind te bereken. Professor Trommeldikkus leer darem uit sy foute. As alles goed loop, is hy voor 10 uur by die huis.
Ongelukkig vir arme Professor Trommeldikkus is die wind nie baie betroubaar nie en waai dit soms vinnig en soms stadig. 10 uur kom en gaan sonder dat hy die paleis van die voëlkoning bereik het. 12 uur kom en gaan en Professor Trommeldikkus is honger. (Dis weereens baie verstaanbaar; hy het gisteraand laas geëet.)
Uiteindelik bereik hy die twee bergpieke. En raai? In die middel van die twee pieke hang ’n reusagtige nes van boomstompe en wol, wat met dik kabels aan die kranse vasgemaak is.
Kan jy dit nou glo? Tussen die twee bergpieke, tussen die vallei en die lug – daar hang die nes! En in die bek van die nes sit die blink swart voël wat Professor Trommeldikkus vroeër die oggend gesien het.
“Wel gedaan, Professor Trommeldikkus! Jy het my woning gekry.”
“Jy! Nou is ek eers jammer dat ek op u koninklike voëlheid genies het!” sê Professor Trommeldikkus verleë.
“Hahahah! Jy is ’n ander soort mens Professor Trommeldikus! Ek was baie vies vir jou en wou jou straf vir jou ongemanierdheid. Daarom het ek jou nie van die begin af gehelp nie. Kom, laat ek jou huis toe stuur.”
Die voëlkoning vlieg op en gee ’n paar harde flappe met sy vlerke. Dit word ’n harde rukwind wat Professor Trommeldikkus heeltemal onderste-bo waai. Skaars het hy tot tien getel of hy is terug by sy boom.
Professor Trommeldikkus is so deurmekaar gewaai dat hy eers ’n rukkie op die gras onder die boom gaan sit en probeer om sy arms en bene te ontknoop. Omdat hy so dun is het die sterk wind hom gekoek en geknoop dat hy soos ’n gekoekte bondel wol lyk. Toe hy uiteindelik al die knope en kinkels uit het, staan hy op en gaan gooi vir homself van sy Smul-En-Lip-Lek-Lekker-Ontbytgraan in vir middagete.
Van daardie dag af slaap Professor Trommeldikus met ’n veiligheidsgordel om hom. En elke aand voor hy gaan slaap, dan drink hy ’n anti-hooikoors pil om te keer dat hy nie perongeluk in sy slaap begin nies nie!
Die vloek van die vaal vingers
“Onthou, julle mag nie die botaniese tuin verlaat nie … Geniet dit!”
Juffrou De Wee staan soos ’n protea voor die botaniese tuin se hek. Pienk top, groen romp en arms versprei. Sy probeer regtig opgewonde klink, maar sy hoef nie so hard te probeer nie. Almal is te dankbaar om uit die klaskamer en weg van die skool te wees.
Cataleya se selfoon vibreer in haar hand.
Ma [10:04]: Onthou, moenie aan plante raak nie.
Sy keer net betyds ’n oogrol, trek haar rugsak se bande stywer en begin met die armband aan haar arm speel. Die koper armband lyk soos vervlegde takke. Vandag moet dit haar help onthou om haar hande weg van blomme te hou.
Sy val agter haar klasmaats in wat soos ’n trop skape deur die hek beweeg. As die nuweling – twee maande vars, yay! – probeer sy maar die mini-massa verdwyn. Soos ’n doringboom in die Noord-Kaap se vlaktes.
Die soet ruik vang haar weer en sy verlang huis toe. Die dorp waar die daisies blom in die somer en winter. Die vlaktes waar jy ver kan sien, waar jy die sterre kan sien sonder om op te kyk.
In die stad moet sy haar kop agteroor gooi om die sterre te sien. Die geboue en ligte, wanneer Eskom nie snaaks wil wees nie, kompeteer met die sterre. En sy is nog nie sterk genoeg om verby hulle te vlieg nie.
Haar vlerke wil sprei toe sy dink aan vlieg. Sy sal vir Ma vra of hulle weer kan gaan bungeespring die naweek.
Sy stop by die eerste blomme. Dit is so mooi, die pers staan soos ’n kroon teen die groen uit. Brassica oleracea (sierkoolkoolplante).
Haar hand steek vanself uit en onmiddellik toe haar vingerpunte aan dit raak, droog die kleur uit die blom.
Oe! Cataleya trek verskrik terug, maar dis te laat.
Vaal en dood.
Sy kyk oor haar skouer maar dis die lekker van nuweling wees, mense los haar uit. Sy hou haar hand uit en probeer konsentreer. Sy ruik die soet van bloeisels, hoor ’n voël roep na ’n maat en probeer alles inneem.
Komaan. Komaaan!
Nee, die blom bly steeds vaal.
’n Woudfeetjie wat blomme vermoor – wat ’n grap! Sy moet nog net die moenie-laat-mense-uitvind- van feetjies nie – verbreek dan kan sy suksesvol druip as ’n feë. Wie het die respek en liefde van jou mense nodig?
Dit het begin ’n week nadat hulle stad toe getrek het. Sy het een middag na skool uitgegaan om die peperment water te gee. Toe Cataleya aan Minty geraak het, het elke blaar begin verlep.
Sy het onmiddellik vir mamma Kora gebel.
“Ek sal hoor wat sê die ou vertellers,” het haar ouma belowe. Maar om na honderde stories te luister vat tyd en intussen word die vloek net erger.
Cataleya kyk rond en sien ’n labirint van veldplante. Veldplante is sterk. Hulle oorleef amper alles. Hulle kan tog seker vir Cataleya oorleef?
Dit gebeur nog deur keer op pad na die labrint, sy nies per ongeluk op ’n klein Bonsai-boompie, raak aan ’n aster en stamp teen ’n lang tak.
Nee, nee, nee, kyk sy hoe die tak vaal word. Genoeg besluit sy en breek die vaal tak af voor dit verder kan versprei.
“Jy is Cataleya, né?” vra iemand skielik langs haar.
Sy kyk om in die gesig van die enigste ander eenkantmens… Madeleine? “Hallo?”
Die ander meisie kyk rond, voor sy terugdraai en reguit na Cataleya kyk. “Wil jy saam loop? Ons twee is die enigste twee vriendeloses hier.”
Hoe tragies is dit? Twee is seker beter as een in hierdie geval. “Uh, oukei. Ek was op pad na die labirint.”
Madeleine val woordeloos langs Cataleya in.
Links of regs.
Moenie aan die plante raak nie.
Links, links, regs.
Waai vir ’n oukeirige klasmaat.
Moenie aan die plante raak nie.
So, speel hulle die labirint tot hulle hulself vasloop in ’n doodlooppad. Onthou, moenie aan plante raak nie.
“Hou jy nie van plante nie?” probeer die ander meisie gesels terwyl hulle omdraai en ’n ander rigting kies.
Mal oor hulle, hulle voel net nie dieselfde nie. Cataleya draai regs. “Hoekom?”
“Jy bly so ver as moontlik van hulle weg,” antwoord sy en kies regs.
Dis vir hulle eie beswil. “Nee, net bietjie hooikoors vandag.”
“Ai, en die bloeisels sal jou laat ly,” simpatiseer Madeleine.
Nie net die bloeisels nie, wil sy sê, maar kyk eerder na die bokkie gemaak uit takke.
“Hoe het jy in jou tuisdorp gemaak? Jy is van die Namakwaland af, né?”
Cataleya voel hoe haar oë warm word en knyp die binnekant van haar palm. Moenie huil nie. Haar tweede moenie vir die dag en dis skaars elfuur. Sy sluk. “Ja, van die Namakwalandse wêreld. Maar …” onthou sy die tweede vraag. “Die daisies het my nie gepla nie. Seker omdat ek daar groot geword het.” Dis haar geboorteblom.
“Ek is vernoem na ’n madeliefie,” gesels haar nuwe vriend verder.
“Ek dog jou naam is Madeleine.” Cataleya stap by die labirint se mond uit. Dit was vinnig. Hoe lank gaan hulle by die botaniese tuin wees? Seker lank genoeg vir haar om ’n spesie uit te wis.
Madeleine kyk op en glimlag. “Dit is. My pa het op die laaste oomblik besluit Madeliefie klink te outyds. My ma was só kwaad. Sy’t die naam gekies omdat ek die eerste keer geskop het terwyl hulle na die Namakwalandse madeliefies gekyk het.”
Dis ’n … “Mooi storie.”
“Ja, ek is nogal trots daarop. Ek wou eintlik kyk of ek die madeliefies kan kry. Kom jy saam?”
“Nee!” Sy praat so hard, twee van hul klasmaats kyk haar verbaas aan.
“O.” Madeleine lyk verbaas.
“Jammer. Ek moet badkamer toe.” Cataleya draai om en begin stap.
“Ek kan saam met jou kom?” bied die meisie aan.
“Nee.” Die keer praat sy sagter. “Stap solank verder.”
Die badkamer is gelukkig leeg, en sy saak agter die toe badkamer deur neer. Sy kan nie naby Namakwalandse blomme gaan nie. Hulle sal haar vlerke terugvat! Die vertellers sal haar lewe as ’n waarskuwing gebruik:
“Eendag nie te lank gelede was daar ’n vervloekte feetjie. Haar vaal vingers kon in ’n oomblik dood vir plante beteken …”
Sy sit haar rugsak voor haar neer en haal haar foon uit. Sy wil graag vir Ma vra of sy kan terug gaan huis toe. Sy kan by ouma Kora bly en net elke vakansie by Ma kom kuier.
Sy kan dit nie doen nie. Ma het hierdie werk geneem om vir hulle ’n beter lewe te gee. Om vir ouma, almal, te help.
Cataleya vee oor haar foon se skerm. Twee oproepe van ouma Kora af. Sy ignoreer Ma se “Hoe gaan die uitstappie?” en soek haar ouma se naam.
Ouma Kora [10:42]: My blommekind, bel my. Ouma kan help.
Ouma kan help. Drie woorde wat maak dat haar vingers vinniger beweeg as ooit te vore. “Ouma?”
“Hallo Leya. Ek het iets gekry. Die ou verteller weet van een so ’n storie.” Haar ouma haal asem en begin met haar storie-vertel-stem. “Dit gebeur nie baie nie. Gewoonlik gebeur dit wanneer ’n jonk feë, wie se geskenk nog nie volwassenheid bereik het nie, verhuis van haar voedingsbron. Jou voedingsbron is jou geboorteblom en die afstand daarvan maak dat die geskenk in jou bloed draai teen dit wat dit veronderstel is om te beskerm.”
“Beteken dit ek moet huis toe kom?” Sy wil nie bly word nie.
“Dis nie nodig nie,” keer ouma Kora. “Ek het vir jou ’n paar daisies gekoerier. Dit behoort môre daar te wees.”
“Môre …” sug sy. “Wag! Ek kort daisies?”
“Ja, ware Namakwalandse daisies. Dit is jou geboorteblom.”
“Ouma? Ouma is ’n badass!”
“Hei, hier’s jy! Kyk wat het ek gekry.” Madeleine streel oor verskillende blomme in ʼn bedding, ’n groot glimlag op haar mond.
Dimorphotheca sinuate (Namakwalandse madeliefies).
Toe Cataleya voor die blomme stop, voel dit asof sy in die veld by die huis staan. Elke ding in haar lyf word stil en haar vlerke kry hul lêplek.
Sy steek haar vingers uit en trek dit terug.
“Wat’s fout?’ vra haar nuwe vriend.
Sy’s doodbang! Hierdie blomme kan sy nie doodmaak nie. Sy steek haar vingers uit en toe sy aan die blomme raak, voel dit asof hulle haar hand vat. Sy voel die temperatuur van die grond. Sien hoe blare hulself regskud van lekker kry en voel huis in haar are. Hallo.
“Die madeliefies hou van jou!” sê Madeleine langs haar.
En sy van hulle.
Toe hulle by die botaniese tuin uitstap, vee sy oor die armband en die daisy wat daarom gegroei het. ’n Stukkie huis saam met haar.
Die vloek van Grootdoring
“Die vloek kan my nie kry nie… die vloek gáán jou nie kry nie!”
My oë lyk leeg. Miskien is my spieël net vuil. Ek is vandag 17. Dis al drie jaar sedert ek die laaste keer my voete uit die huis gesit het. Die vloek kan my mos kom haal as ek buite gaan, só sê my ma.
“Anja!!” My ma se stem is skril.
“Ek kom, Ma!” Ek vee my trane af met die tissues wat op my bedkassie staan. Ek huil baie, maar ek haat dit om te huil.
Ek haat die gang. Die foto’s wat bruin soos ou blomme teen die muur hang laat my dink aan die dood. Die mure is volgekrap met ma se rooi lipstiffie…
‘Ons bestraf die vloek, die vloek sal ons nie kry nie!’
Asof wegkruip in die huis die vloek sal weghou!
Ek stap die eetkamer binne. Daar is ses ballonne aan die stoel vasgemaak. Almal swart.
“Geluk met jou verjaarsdag, skapie!” sê my pa emosieloos soos hy oor sy koerant loer.
“Ek sien daar is vyf kinders laasweek deur die vloek kom haal,” sê ek soos ek ’n stukkie toast in my mond prop.
“Anja, my magtig! Ons praat nie oor die vloek in die huis nie,” sê my ma bedroef.
Al wat ek soek is vryheid. As dit my kom haal moet almal dit aanvaar. Daar is net so baie wat ek nog wil doen. Ek wil met klere en al in die see in hardloop, ek wil my eerste soen hê, ek wil leer om ‘n kar te bestuur. Heng! Ek wil in die klas sit en my vrot Wiskundepunte terug kry.
“Ek’t Marie-Anne gevra om eers môre te kom, om vir jou klas aan te bied, ek’t gedink ek en jy kan later vir jou ’n koek bak.”
“Jis ma, dit sal lekker wees!” Ek hoop my opwinding het realisties gelyk.
Ek haat koekbak.
“Ek gaan na my kamer toe om bietjie te lees.” Ek sit my bord in die wasbak en gee my ma ’n soen op haar wang. “Dankie vir my toast en my ballonne”.
Sy gee my ʼn stywe drukkie, asof dit die laaste keer is wat sy my gaan druk. Ek haat drukkies.
“Onthou om sout voor jou deur te gooi voor jy in jou kamer ingaan.” My ma se stem klink angstig.
Sy glo in ouvrou-stories. Moenie onderdeur ’n leer loop nie, trap op jou vurk voor jy hom optel, moenie te lank in die spieël kyk nie. As jy ’n swart kat sien, bestraf hom! Dis pure bog!
Ek hou altyd my botteltjie sout in my sak, ek maak dit oop en strooi dit voor my deur. My ma gaan later kyk of ek dit gedoen het en bewaar my siel as daar nie sout voor daai deur lê nie. Ek val agteroor op my bed en kyk vir my plafon.
‘Ons bestraf die vloek, die vloek sal ons nie kry nie’
Kon my plafon nie liewer vol sterretjies wees nie? Ek dink terug aan my 14de verjaarsdag in 2010. Dis die laaste dag wat ek my vriendinne gesien het. Die vloek het vir Jenny kom haal op 15, vir Liza op 17 en Louise op 16. Ek is sover gelukkig. Net nog een jaar, dan sou die vloek my verbysteek. Ek weet nie eers of ek die vloek wil oorleef nie? Al my vriende is dood. Ek’t niemand oor nie. Ek haat dit om alleen te wees.
Ek sit regop en kyk by my venster uit. Ek het genoeg gehad om op huisarres te wees as gevolg van ‘n blêrrie vloek! Ek gaan uit! Ek trek my wit tekkies aan en my hoodie en klim deur die venster. Die vars lug voel vreemd. Nou dat ek buite is, weet ek nie wat ek gaan doen nie.
Ek begin by die straat af hardloop en voordat my ma my sien staan in haar blombedding. Vrek, voor sy my buite die huis sien staan! ‘n Entjie verder sien ek Jenny se huis. Jenny was my beste vriendin. Op die stoep staan ‘n groot wit kruis met haar naam daarop uitgekerf. Dit is tradisie hier op Grootdoring om ‘n kruis op jou stoep te sit vir die kinders wat die vloek kom haal het. Al die huise om ons is versier met wit kruise. Ek rus vir ‘n oomblik lank. Ek voel ‘n yskoue lug in my nek blaas. Ek wip om. Dis Jenny!
“Jenny?”
“Moenie bang wees nie, ek’t net vir jou kom kuier.”
“Jenny ek dog die vloek…”
“Shhhh! Die vloek het my kom haal, dit was wonderlik. Ek het gevlieg, Anja, hoog in die lug.”
Die wêreld om my draai. Als word dowwer en net so, val ek neer in die middel van die pad.
Die reuk van gebrande kruie maak my wakker. Ek haat die reuk van kruie. Ek maak my oë stadig oop en sien dadelik:
‘Ons bestraf die vloek, die vloek sal ons nie kry nie’
Agge nee! Ek’s weer terug in dié hel. Ek probeer my hand oplig, maar dit is aan die bed vasgemaak. My voete ook! Ek wens op die oomblik dat die bed nie ‘n koppenent of voetenent gehad het nie, nes die beddens in die tydskrifte. Modern en raamloos. Waaraan sou die mal vrou my dan vasmaak?
“Maak my los!!!” Ek sukkel om my kop regop te hou.
“Die vloek sal jou nie vat nie! Die vloek sal jou nie vat nie!” My ma gooi haar kruie-en soutmengsel om my bed, “Anja sal lewe, die vloek sal haar nie kry nie!”
Sy maak my nou bang. Ek sien my pa by die deur staan. Hy dink seker my ma is mal.
“Liewe magtig, Hester! Kan jy net ophou met die nonsens?” sê my pa ewe skielik.
My ma kyk hom stip aan.
“Ek is nie bereid om my kind te verloor as gevolg van jou roekeloosheid nie.”
My ma draai na my en smeer my voorkop met vaseline. Ek sien nie hoe vaseline enigsins ‘n verskil sal maak nie.
Wat bedoel sy met roekeloos?
“Tóé Gerard, vertel haar wat jy aangevang het!”
My ma storm by my kamer uit en stamp amper my blompatroonpotjie van my kassie af.
Ek staar ‘n oomblik lank na my pa. Daar is ‘n ongemaklike stilte. Ek haat ongemaklike stiltes.
“Kan pa my asseblief losmaak?” vra ek ongeduldig.
Hy stap nader aan die bed en begin die toue losmaak. My arms is rooi van die toue wat styf vasgemaak is. Ek sit regop en vryf my enkels en my polse. My ma het regtig haar varkies verloor. My pa sit op my wiegstoel wat in die hoek langs my bedkassie staan. Dit was my ouma se wiegstoel, sy het altyd daarop gesit en brei, só sê my ma. My pa gee een groot sug.
“Ons het destyds hierheen getrek net na my ma, jou ouma, oorlede is. Sy was ‘n vreemde vrou wat dag in en dag uit in die einste wiegstoel gesit het.”
“Pa! Ek weet klaar hoekom ons hierheen getrek het. Hoekom vertel Pa my die storie?”
“Dis sodat jy kan verstaan wat aangaan my kind! Daar is dele van die storie waarvan jy nie weet nie.”
Ek vryf my hande angstig deur my hare. My pa maak sy keel skoon en vertel verder.
“Jou ouma het boeke vir my gelos, dit het op haar wiegstoel gestaan. Sy wou hê ek moet die boeke lees. Die boeke was vol resepte en tussenin was daar towerspreuke versteek. Ek het eers gedink jou ouma los vir my haar koeksister- en biltongpotjieresepte, maar ek was verkeerd.”
“Was ouma dan ‘n heks?”
“Ja, sy was. Jou ouma het vir my een bladsy gemerk met rooi pen. Bo-aan die bladsy het sy vir my geskryf dat hierdie towerspreuk vir ons ‘n beter lewe gaan gee.”
“Ek is so deurmekaar, Pa! Wat het hierdie te doen met enige iets?”
“My kind, as ek nie daardie towerspel uitgespreek het nie, sou die Vloek van Grootdoring nooit bestaan het nie.”
“Bedoel Pa?” Ek sukkel om te begryp wat my pa vir my vertel. Ek spring op en loop venster toe. “Het Pa die vloek na ons dorp gebring?”
“Ek wou nie! Ek het jare lank gesoek na ‘n oplossing, maar daar is nie een nie.”
“Kan Pa nie harder soek nie?”
“Ek het jou ouma se boeke fyn deurgekam, bladsy vir bladsy het ek gesoek na ‘n oplossing. Daar is niks!”
Ek kan nie glo wat ek hoor nie. My hande sweet, ek voel angstig.
“Dit is Pa se skuld! Hoekom sou ouma wou hê dat Pa ‘n vloek op die dorp sit?”
Hy staan op. “Jou ouma was bitter omdat my broer oorlede is, sy het altyd geglo ek het die motorongeluk veroorsaak. Sy wou wraak neem.”
Soos hy uitloop, slaan hy die deur hard agter hom toe. Ek dink hy voel skuldig, dit maak sin. Hy kyk niemand ooit in die oë nie, veral nie die kinders se ouers wat al kom haal is nie.
Ek lê in my bed en luister na die reën wat saggies op die dak begin val. Die maanlig skyn helder deur my venster. Ek maak nooit my gordyne toe nie, ek hou van die lig. Ek kan nie ophou dink aan wat my pa gesê het nie. Ek staan op en loop na my venster toe. Ek wil die maan sien. Ek wil die reën wat teen die ruit afloop, volg. Ek sit vir ‘n rukkie, ek voel koud. Dis tyd om te gaan slaap, as ek vanaand oorleef is ek op die regte koers. Dan het my ma verniet tekere gegaan, my pa kan ophou skuldig voel en ek kan uiteindelik uit die huis uit kom. Ek haat die huis.
Ek draai om net om myself op die bed te sien lê. Hoe is dit moontlik? Ek staan dan hier? Ek loop nader aan die bed. Ek staar ‘n oomblik lank na myself. My eens bruin hare is nou kleurloos. My blou oë lyk leeg. My liggaam lyk koud en uitgeteer. My wange duik in. My asem is stil. Ek haat dooie mense. Ek loop rustig na my spieël, dit voel of ek vlieg. Dit voel wonderlik!
Ek kyk na myself in die spieël, maar niemand kyk terug nie. Die vloek is seker net erg vir almal wat agterbly. Ek hou van die vryheid.
“Die Vloek van Grootdoring het my uiteindelik kom haal.”
Spits durf die donker aan
Spits, die tuinkabouter, sit heel agter op die verste paddastoel van die res van die kabouters af. Oupa Vaatjie het al die tuinkabouters bymekaar geroep vir ’n belangrike vergadering. Die donker hoekie van die tuin waar hulle nou sit, gee vir Spits koue rillings. Hy kyk op om seker te maak hy kan nog die son deur die reuse akkerboom se blare sien skyn.
Die ander tuinkabouters hou van die donker koelte, maar Spits raak sommer bang as hy nie die son kan sien nie. In die aand wanneer die res van die kabouters na hulle huisies onder die grond kruip, gaan krul Spits alleen op onder die lig op die huis se stoep. Dan kan hy sommer lekker slaap sonder nagmerries.
Spits kyk na al die tuinkabouters wat voor hom sit en kwetter terwyl hulle wag vir Oupa Vaatjie. Hulle ronde rooi neuse steek uit oor lang sneeuwit baarde. Spits vat aan sy eie gesig. Sy eie wange en ken is heeltemal te glad. Hy gaan seker nooit ’n baard hê soos die res van die kabouters nie.
“Kom uit my pad uit, Spitsneus!” grom Fungus skielik hier langs hom.
Wanneer Spits vir Fungus sien, word sy hele lyf sommer stokstyf.
“Gaan weg, Fungus! Ek was eerste hier,” probeer hy met ’n harde stem sê. Ongelukkig klink dit meer soos die gehuil van ’n ballon wat stadig afblaas.
“Moenie laf wees nie, Spitsneus! Jy dink seker jy is die baas van die bedding,” lag Fungus met skewe groen tande. “Hoekom is jy so stil? Alweer bang?”
Spits se kop vol dolleeg en hy kan aan niks dink om vir die nare kabouter te sê nie. Terwyl hy nog dink, stamp Fungus hom sommer met een hou van die paddastoel af. Spits val so hard op die grond, dit voel of die bene so skud in sy lyf. Ai! nou is daar modder op sy gunsteling geel stewels.
Fungus lag sy aaklige kraai-lag, en Spits weet dit sal nie help om nog iets te sê nie. Sonder ’n baard en ronde neus, sal die ander kabouters hom altyd spot.
“Stilte!” dreun Oupa Vaatjie se stem oor die see van kabouters.
Spits spring regop, maar hy kan nie vir Oupa Vaatjie sien nie! Hy is te kort. Stadig begin Spits onderdeur die paddastoele waarop die ander kabouters sit, kruip. Hy wil reg voor Oupa Vaatjie kan sit.
“Tuinkabouters, ons het nog altyd in vrede met die mense van Silwerstraat nommer 17 gewoon. Ons het hulle tuin laat slaap in die winter en laat blom in die somer.” Oupa Vaatjie frons. “Ongelukkig is daardie dae nou verby.”
Kabouters snak na hulle asem en die tuin zoem soos hulle onder mekaar fluister. Spits kruip al hou nader aan waar hy vir Oupa Vaatjie hoor.
“Dis reg, kabouters,” sug Oupa swaar. “Die besproeiingspype is besig om te lek en kabouterhuise oorstroom! Die Von Kappertjie gesin is heeltemal haweloos nadat water in hul ondergrondse huisie ingelek het.”
Spits steek vas in sy spore. Hy het al gehoor van ander tuine waar waterpype onder die grond gaatjies in kry en dan kabouterhuisies in damme vol water verander. Nou is Spits baie bly dat hy nie onder grond slaap nie.
“Ons sal moet trek!” huil ’n kabouter uit die skare.
O nee! dink Spits. Wat as die nuwe tuin waar ons woon nie ’n stoep met ’n lig het nie?
“Ons kan nie trek nie!”
Die tuin is tjoepstil.
“Wie praat?” kraak Oupa Vaatjie se stem.
Spits staan stadig regop, maar sy kop steek skaars bo die paddastoele uit. Hy skarrel so vinnig as wat sy dun beentjies hom toelaat tot voor die kabouters op hul paddastoele. Hy kyk reg in Oupa Vaatjie se dik bril vas. Almal kyk vir hom. Spits se wange voel vuurwarm.
“Ons kan nie trek nie,” sê hy weer in ’n stemmetjie wat effens bewe.
Oupa Vaatjie kyk na Spits met oë so groot soos pierings. “Wat anders moet ons doen, klein Spits?”
Spits kyk om hom rond en sien al die kabouters wat met opgetrekte wenkbroue na hom staar. Hy weet dat hy ’n plan sal moet voorstel, anders gaan hy soos ’n groter gek as gewoonlik lyk.
Sonder om te dink knyp hy sy oë toe en bars uit: “Ek sal die stukkende pyp regmaak!”
“Wat!?” roep ’n skril lag-stem iewers uit die skare.
“Weet hy die pype is ondergronds?” fluister ‘n ander kabouter.
“Spits is dan so bang vir die donker, hy skrik as hy sy oë knip!”
Daardie laaste woorde kom beslis van Fungus af. Ek sal hom wys, dink Spits en staan ekstra regop. Hy draai na die skare en ignoreer die snaakse kyke en kommentaar van Fungus en sy trawante.
“Julle het reg gehoor, ek sal die stukkende pyp regmaak sodat daar nie meer water in die kabouterhuise instroom nie.”
Selfs Fungus en sy maats is stil. Spits staan steeds met sy rug so reguit dat dit amper begin pyn.
“Nou goed,” brom Oupa Vaatjie. “Dan wens ons jou sterkte toe, Spits.”
Spits kan nie glo dat Oupa Vaatjie hom nie probeer keer het nie, en hy glimlag breed. Die res van die kabouters lyk nie so gelukkig nie. Niemand juig, klap hande of kom sê vir Spits hy is ’n held nie. Brom-brom keer die wat kabouters terug na hulle tuinwerk.
Toemaar, troos Spits homself, ek het hulle nie nodig nie.
Die aand wag Spits tot dit donker is en al die mense in die huis slaap. Hy pak ’n grafie, nektar-koeldrank, en ’n suurwurm wat hy verlede week ná ’n kinderpartytjie in die tuin opgetel het, in sy rugsakkie. Sy geel stewels is intussen skoon gevryf, en net om seker te maak hy kry nie koud nie, het Spits ’n blou wolserp om sy nek gedraai.
Spits kyk vir oulaas na die helder lig op die stoep. Sy hart bokspring, maar hy haal diep asem en stap in die rigting van die waterpomp. Daar gekom, sien Spits drie pype wat water na die tuin neem laat vloei. Oupa Vaatjie het vir hom gesê dat die pyp wat lek, met blou gemerk is.
Daar is dit! Spits loop al langs die gladde blou plastiekpyp tot waar dit soos ’n reuse erdwurm in die grond in verdwyn. Spits sal ’n tonnel al langs die pyp onder die grond moet grawe om by die lekplek uit te kom.
Skielik lyk hierdie plan glad nie meer vir Spits so wonderlik nie. Sy mond voel droog, asof hy ’n hap stof gevat het en dringend ’n slukkie water nodig het. Spits haal die nektar uit sy rugsak en neem ’n sluk groot genoeg om ’n olifant se dors te les. Hy voel nie juis beter nie. As hy nou moed opgee, gaan Fungus hom vir altyd terg.
Die gedagte aan Fungus se vrot glimlag gee Spits nuwe moed en hy haal sy grafie uit en begin grawe. Af en af, reguit in die grond in grawe hy. Kort-kort kyk Spits op en sien die sterre hoog bo die bek van die tonnel skyn. Die helder sterre en slukkies nektar laat hom so ’n bietjie veiliger voel.
Toe Spits weer voor hom kyk, sak sy moed tot ver onder sy gunsteling geel stewels. Hier voor draai die pyp! Dit beteken dat Spits nie meer reguit af kan grawe nie, en dat hy nie meer die sterre bo hom sal kan sien nie. Spits kan sy hart voel klop, asof dit uit sy borskas wil bars.
Uitasem klouter Spits uit die tonnel. Hy gaan lê op sy rug op die gras en kyk op na die maan. Wat gaan hy nou doen? Spits staar na die sterre. Hy wens dat hy die maan kan pluk en saamneem in die donker tonnel.
Dit lyk vir Spits of die maan se lig al hoe helderder word. Dalk is dit tog naby genoeg om te pluk.
O gaats! dink Spits. Die maan is besig om te val!
Die lig kom nader en nog nader en Spits hou sy hande voor sy gesig, gereed om te koes. Niks gebeur nie. Spits is te bang om sy oë oop te maak. Wat as die maan geval het en hom heeltemal ingesluk het? Dit is beter om eerder nie te weet nie.
“Verskoon my?” tjirp ’n fyn stemmetjie.
Spits wip soos hy skrik en moet keer om nie te val nie. Sy hande is nie meer voor sy oë nie, en ’n helder lig verblind hom. Spits loer deur skrefies oë en probeer uitmaak wie met hom praat. Iets beweeg links van hom en hy draai versigtig om.
Hier voor hom in die lig fladder ’n klein insek met ses pote, vlerkies wat blitsvinnig klap, en ’n gawe gesig. Spits kan nie glo wat hy sien nie: die insek se agterlyf gloei soos ’n helder lantern.
Die insek is seker gewoond aan kabouters wat nie weet wat om te sê nie, want sy stel haarself voor: “Hallo! My naam is Flits.”
“Waar kry jy daardie lantern?” vra Spits. Hy is nog nie seker of hierdie Flits-insek vriend of vyand is nie.
“Moenie laf wees nie, ek is die lantern. Het jy dan nog nooit ’n vuurvliegie gesien nie?”
Spits hou nie van hoe die vuurvliegie praat nie. Dit laat hom dink aan Fungus se grappies wat nie regtig snaaks is nie. Hy gee ’n nors kyk in Flits se rigting.
“Ek is jammer,” verduidelik sy tjirpend, “ek was haastig en toe het ek my maniere by die dammetjie vergeet. Ek is opsoek na die kabouter wat die lekkende pyp gaan regmaak.”
Spits wil nie te opgewonde klink nie. “En wat het jy daarmee te doen?” vra hy.
“Ek wil hom graag help. Die ander vuurvliegies wil trek, maar…” Flits frons, kyk na Spits en haal dan diep asem voor sy uitblaker: “Ek is bang vir die donker, en ek is bang dat ons trek na ’n huis wat nie so ’n lekker helder lig op die stoep het nie.”
Spits glimlag sommer breed en kyk na haar.
“Ek en jy gaan sommer baie lekker saamwerk.”
Met Flits om die tonnel te verlig, kan Spits verder grawe sonder dat hy sy hart teen ’n wegholpas klop. Hy grawe tot by die gaatjie in die pyp waar water in die grond in lek. Spits smeer ’n dik laag van die laaste druppels nektar oor die suurwurm wat hy saamgebring het.
“Een, twee, drie!” steun Spits.
Flits beur teen sy skouer en hulle gesigte word bloedrooi soos hulle die taai spul in die gat in forseer. Suikerdrade plak aan Flits se pootjies vas en Spits moet trek om haar los te kry.
Uiteindelik is die gat in die pyp toegestop. Spits en Flits bekyk hulle handewerk.
“Nogal nie sleg vir twee bangbroeke nie,” sê Spits met ’n halwe glimlag.
“Ek dink glad nie jy is ’n bangbroek nie, Spits. Jy het al die kabouters gered.”
Spits voel asof daar ’n goue lantern in sy hart gloei. Flits is reg, selfs al was hy bang, het hy al die kabouters gered. Selfs die grillerige Fungus!
Kuier by An-Mari do Carmo
An-Mari se storie
“Bestaan hierdie plek regtig? Gebeur hierdie tipe goed regtig vandag nog? Is dit nie iets van die verlede nie?” Dit is die tipe vrae wat An-Mari van mense oor haar boek kry. Haar antwoord bly altyd dieselfde: “Ja, die plek bestaan. Ja dit gebeur vandag steeds.”
Toe als groen was is ʼn Christelike jeugroman wat veral temas rondom geloof ondersoek. Die storie gaan oor ʼn jong meisie, Marné, wat uit haar ouerhuis van die Sederboom Sending ontsnap en by haar tannie in Klerksdorp gaan skuil. Selfs al kom sy fisies van die Sending af weg, is dit nie so maklik om geestelik daarvan te ontsnap nie. Daar is altyd die skuldgevoelens, die baie vrae en die werklike vrees dat hulle jou gaan soek en kom haal… “Vrees en skuldgevoel: dit is hoe die Sending mense beheer.”
An-Mari do Carmo (voorheen Fouché) het ʼn unieke lewensverhaal. Sy het grootgeword in die KwaSizabantu Sending in KwaZulu-Natal. Hierdie sendinggenootskap is in ʼn onlangse ondersoek as ʼn kultus ontbloot, nadat baie mense hulle stories oor die Sending gedeel het. “Mense is geskok om te hoor dat alle feite waaroor ek in die boek skryf die waarheid is. Mense dink dis goed wat in die verlede gebeur het. Hulle besef nie dit gebeur vandag nog steeds, elke dag nie,” vertel An-Mari.
Hierdie talentvolle skrywer en redakteur het as kind op ʼn plaas grootgeword, maar haar ouers het aan die Sending behoort en haar volgens die reëls grootgemaak.
“Jy mag nie ʼn selfoon hê as jy nog op skool is nie.”
“Jy mag geen deel aan die wêreld hê nie.”
“Jy mag nie kontak hê met enige iemand, selfs familie, wat nie deel van die Sending is nie.”
“Geen verhoudings nie.”
“Geen vriendskappe met seuns nie.”
“Geen langbroeke, juwele, grimering of wêreldse klere nie.”
Dit is egter net enkele reëls. As tiener het An-Mari haar ouers se plaas verlaat en op die sendingstasie saam met haar ouma gaan bly, waar sy selfs nóg meer onder die reëls gebuk gegaan het. “Ek het van ʼn gelukkige, opgewekte kind op die plaas, na ʼn erg depressiewe tiener in die Sending verander.”
Gelukkig vir An-Mari, het haar ouers besluit dat sy moet studeer. Na haar matriekjaar begin An-Mari haar graad in Taal- en Literatuurstudies by die Noordwes-Universiteit (NWU). Hier het sy besef dat die woord wat die Sending verkondig, vals is en sy het begin om ʼn nuwe identiteit as Christen aan te neem. “My geloof het my gered en gemaak dat ek lewendig aan die ander kant uitgekom het. Geloof is die grootste en belangrikste gedeelte van my lewe – dit is die boodskap wat ek [met die boek] wou oordra.”
Na haar studies begin sy as kinder- en jeugboekredakteur by LAPA-Uitgewers werk. Daar was egter nog een ding wat An-Mari moes doen. Sy het ʼn storie om te vertel. ʼn Storie wat al lank in haar binneste vassit en aanhou klop om geskryf te word…
Oor Toe als groen was
An-Mari se skryfkunsdosent op universiteit was een van die eerste mense wat haar aangeraai om oor haar ervaring by die Sending te skryf. “Ek het altyd geweet my storie is iets wat ek moet skryf, maar ek was op daardie stadium nog nie gereed om dit te skryf nie.” Toe An-Mari ʼn paar jaar later begin het om die storie te skryf, kon sy nie ophou nie. Sy het nie eers aan haar plot beplan nie en haar storie net uit haar hart vertel. “Die karakters het bepaal wat gebeur en soos ek verder geskryf het, het die storie verder in my kop gevorm.”
An-Mari vertel dat alles wat in haar storie gebeur, wel al met iemand in die Sending gebeur het. Sy het brokkies van mense se stories aanmekaar gesit om die verhaal van Marné te vertel. “Ek het my belangrikste boek eerste geskryf. Ek dink my boek gee vir mense ʼn gevoel van hoop.” An-Mari reken dat haar boek die meeste vir mense sal beteken wat reeds van die Sending ontsnap het, maar sy het ook probeer om ʼn boek te skryf waarmee die meeste mense sal kan identifiseer, selfs al kom hulle nie van die Sending af nie.
Een van die vrae wat An-Mari kry, is “wat simboliseer die kleur groen?” Volgens haar het die kleur baie betekenisse, dit is die kleur van Marné se skuldgevoel, maar die groei wat tydens die verhaal plaasvind. “Die Sending is ook in die vallei van ʼn duisend heuwels geleë wat ʼn ongelooflike groen, en ironies genoeg, ʼn mooi plek is. Die leser kan self ook interpreteer wat die kleur vir hulle beteken.”
Marné se ouers besef uiteindelik, net soos baie ander mense wat die Sending verlaat, dat hulle hul lewe vir ʼn leuen gegee het. An-Mari hoop dat haar boek veral vir hierdie mense ʼn boodskap van hoop en van die Here se genade sal oordra. “Ek kan nie my geloof en my skryfwerk van mekaar skei nie,” glimag sy.
Oor die skryfproses en die pad vorentoe
Deel van An-Mari se skryfproses was om van haar ou dagboeke “uit te grawe” om te onthou hoe sy gevoel het toe sy Marné se ouderdom was. “Dit was ʼn baie emosionele proses, maar dit het my gehelp om die ou emosies weer te voel en dit realisties in my karakter uit te beeld.” An-Mari het haar boek vier tot vyf keer herskryf voordat dit gereed was vir publikasie. “Ek moes van my karakter se emosies minder intens uitbeeld, om uiteindelik ʼn groter impak te maak.” An-Mari lag as sy vertel dat sy gevoel het hoe dit voel om aan die skrywerskant van die publikasieproses te wees. Dit het haar as redakteur ook laat dink hoe sy weer met skrywers kan kommunikeer.
Dit was vir An-Mari ʼn groot voorreg om ook deel van die publikasieproses te kon wees. “Die uitgewer beskerm die skrywer teen baie dinge waarvan die skrywer nie noodwendig weet nie. As daar byvoorbeeld ʼn probleem by die drukkers is, dan hanteer die uitgewers dit en die skrywer is salig onbewus van alles. In hierdie geval was ek bewus van elke struikelblok en sperdatums wat gemis word en dit was ʼn baie stresvolle ervaring, maar alles het darem uiteindelik reg uitgewerk.”
An-Mari glo dit het haar ook baie gehelp om elke dag met jeugboeke te werk, sodat sy uiteindelik ook ʼn boek kon skryf waarmee meeste tieners sal kan identifiseer. “My redakteurstem het my gelei om my werk te herskryf. Dit het my baie agtergrondkennis gegee wat my gehelp het met praktiese kennis.” Rencha Buitendag was verantwoordelik vir die pragtige illustrasies, buitebladontwerp en uitleg van die boek. An-Mari het haar spesifiek gekies, omdat elkeen van haar boekontwerpe uniek is. “Rencha doen ongelooflik baie moeite en ek het geweet sy sal iets spesiaal met my boek ook kan doen.”
As jy Toe als groen was klaar gelees het, kan ʼn mens nie anders as om te wonder of daar ʼn volgende boek op pad is nie. Daar is goeie nuus vir die leser: An-Mari oorweeg dit om ʼn opvolg vir Toe als groen was te skryf. “Daar gaan miskien ʼn opvolg vir hierdie een wees – een van die vriendinne wat op die sending agterbly se storie en wat gebeur as Marne universiteit toe gaan. Maar dis nie iets wat op die oomblik gebeur nie. Dalk iewers in die toekoms.”
Verder is An-Mari tans met ʼn paar projekte besig. Op die oomblik skryf sy ʼn Christelike jeugroman in die romantiese genre. Sy vertel ook dat haar tyd as skryfkunsstudent by die NWU haar ʼn goeie fondasie en verwysingsraamwerk gegee het en haar aangemoedig het om wyd te lees.
Toe als groen was is ʼn debuut wat ʼn mens lank bybly. An-Mari slaag daarin om mense met haar hartroerende verhaal te boei. Haar antwoord op die vraag oor watter impak sy dink haar boek maak, is in die kol: “Ek dink my boek maak ʼn klein verskil, al is dit net om mense bewus te maak van wat aangaan.”