Trompie en Saartjie skiet telkens soos ’n prop bo die water uit.
Op Maties was Topsy Smith saam met “groot manne” in Dagbreek koshuis, soos F.A. Venter, Gerhard Beukes, Ernst van Heerden, Paul de Klerk en John Vorster. Trompie Toerien en Saartjie Baumann is karakters wat nooit uit die mode raak nie. Miskien lê hulle bekoring daarin dat hul wêreld dié van elke kind is: die wêreld van skoolgaan en huiswerk doen, sport, stokkiesdraai en straf.
Tussen al die gebeurtenisse heen, vleg die verhaal van kinders wat die lewe met oorgawe beleef – hul suksesse en mislukkings. As dinge dreig om hulle onder te kry, skiet hulle weer soos ’n prop bo die water uit.Mathys Gerhardus Smith (12 Julie 1914 – 5 Maart 1985) bring sy vroeë jare in Pretoria deur – in ’n Engelse omgewing. Na sy ouers se dood gaan hy skool in Koppies waar hy met Afrikaans kennis maak. As kind is hy gedurig by die swemgat, en in die winter speel hy rugby. Maar hy is ook ’n boekwurm en lees alles wat hy in Afrikaans in die hande kan kry: van Patrys-hulle tot Hans-die-Skipper.Hy is besonder lief vir al die sportsoorte. Tydens sy studentedae op Maties speel hy eerstespan rugby en is hy Kaptein van die boksspan.
Saam met sy B.A.-graad volg hy ook ’n kursus in Liggaamsopvoeding en hy skryf sy eerste boek as eerstejaarstudent. In 1944 begin hy as Afrikaans-onderwyser skoolhou in Johannesburg, en is later getroud met mej. Josie Stuart Bertram. In sy vrye tyd begin hy kortverhale en sketse skryf en in “Die Naweek” van 25 Mei 1943, verskyn ’n kortverhaal, “Trompie se das”. Hy word sportverslaggewer en volgens hom is dit waar hy eintlik begin skryf het. ’n Aantal sportboeke verskyn uit sy pen, soos “Draers van groen en goud” en “Atlete van Springbokland”.
Sy belangstelling in sport kwyn en hy begin met sy eerste Trompie-reeks onder die skuilnaam Topsy Smith. Min het hy geweet hóé gewild die reeks uiteindelik gaan word. Watter kind ken nie die sproetgesig seun met sy uithanghemp en skewe pet nie? En dan, natuurlik, die Boksombende van Kwaggaberg! Topsy Smith het self die verwerking vir die televisieweergawe van Trompie gedoen.
Die rolprent “Trompie” word in 1974 in inry-teaters vertoon, net ’n jaar voor televisie. Dit is op Netflix beskikbaar.Later skep hy die Saartjie-reeks onder die skuilnaam Bettie Naudé en Saartjie en haar Drie Muskiete-bende verskyn ook in hul eie televisie-reeks. Hy skryf nog ander reekse jeugverhale, soos Gamaroela Gawie, die Louws van Linton, Jantjie, Hendrik Hoffman, Bosapies van Bergville en Gampietjie-reekse. Vir Engelse kinders skryf hy reekse oor Nicky (ook in Afrikaans vertaal as die Niekie-reeks) en Leon. Die Jantjie-reeks speel op die dorpie Petrusdorp af, waar Jantjie en sy bende, die Nuuskierige Agies, die dorp op horings neem.
Gamaroela Gawie is, soos altyd, ’n rooi-haar sproetgesigseun wat goed rugby speel en ondanks sy huislike agtergrond groot hoogtes bereik. In die Leon-reeks het Topsy Smith blykbaar ’n Engelse parallel vir Trompie probeer skep, iets waarin hy goed geslaag het. Vir volwasse lesers skryf hy boeke vir die Dagbreek-Boekkring, meestal onder die naam M.G. Smith, waarvan “Juffrou Jackie se man” die gewildste is. “Die ontluiking van tant Matilda” (later heruitgegee as “Die metamorfose van Matilda”) en “Blonde godin”.Later ondervind hy hartprobleme en moet vir die eerste keer in sy lewe tydelik ophou skryf. “As ek my net kan uitskud uit hierdie moegheid..” sê hy na ’n groot ope-hart operasie in 1980.Topsy Smith is op 5 Maart 1985 oorlede. Hy was 25 jaar lank hoof van die Laerskool Sandringham en het die hart van ’n kind deur en deur geken. Na sy aftrede het hy voltyds geskryf.
Daar het meer as 200 boeke uit sy pen verskyn.Die hoofkarakters van die 1980 televisie-jeugreeks “Trompie en die Boksombende,” Riaan Winter (Trompie), Ivan Ivanovich – regte naam Ivan Snyman – (Rooie), Sean du Preez (Blikkies) en Petrus Jooste (Dawie) gesels op Vrydag 27 Mei 2016 oor daardie jare, én oor wat hul deesdae doen, met Martelize Brink en Johan Rademan op “Oggend op RSG,” die oggendprogram van Radio Sonder Grense (RSG): Luister gerus na dié vrolike opname: https://www.youtube.com/watch?v=QWxVj-YwH5k
*******
Trompie en Saartjie se e-boeke is beskikbaar by NB-Uitgewers/Publishers: https://www.nb.co.za/en/authors?authorId=377
– Trompie Omnibus 1 – 7 deur Topsy Smith
– Saartjie Omnibus 1 – 7 deur Bettie Naudé
Artikel: A. Diedericks
Die artikel is oorspronklik op 12 Julie 2020 op NALN se Facebookblad gepubliseer. https://web.facebook.com/vriendevannaln
[Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) beskik oor die grootste versameling personalia van Afrikaanse skrywers in die wêreld, en lewer ’n unieke inligtingsdiens uit meer as 200 000 manuskripte, 450 000 knipsels en bykans elke Afrikaanse letterkundige werk (asook die verskillende uitgawes daarvan). Die NALN-versameling word steeds aangevul deur manuskripskenkings van skrywers, daaglikse knipsel-insameling – en digitisering en die aankoop en ontvangs van boeke, ter uitbreiding van die boekversameling. NALN is die aktiewe geheue van die Afrikaanse erfenis in letterkunde, musiek en toneel.]
